1-semestr 1-lаborаtoriya ishi mavzu: Farmatsevtik injiniring fanidan fizik kattaliklar va ularni o’lchash. Maqsad

17.1-rasm. Quritish jarayonining muvozanati.

1 – desorbsiya izotermasi;

2 – sorbsiya izotermasi

1-rasmdagi 1 egri chiziq nam materialni quritish jarayoni uchun hosil qilingan va u desorbsiyalanish izotermasi deyiladi.

2 egri chiziq esa quruq materialni namlash uchun hosil qilingan, u sorbsiyalanish izotermasi deyiladi.

Sorbsiyalanish izotermasi desorbsiyalanish izotermasi ustida joylashgan bo’ladi. 1 va 2 egri chiziqlarning bir-biridan farqi gisterezis deb ataladi.

Gisterezis hodisasidan shu xulosa kelib chiqadiki, bir xil qiymatga ega bo’lgan muvozanat namlikka erishish uchun havoning nisbiy namligi materialni namlash jarayonida uni quritishdagiga nisbatan katta bo’lishi zarur.

Gisterezisning hosil bo’lishiga asosiy sabab, quritilgan materialning kapillyarlariga havo kirib, bu havoning kapillyarlar devorlarida sorbsiyalanishidir. Natijada material qaytadan namlanganda uning namlik bilan ho’llanish darajasi kamayadi va havoni kapillyarlardan siqib chiqarish uchun suv bug’ining katta parsial bosimi (yoki katta nisbiy namlik φ) kerak bo’ladi.

Quritish jarayonining mexanizmi ma’lum darajada namlikning material bilan bog’lanish turiga bog’liq. Namlikning material bilan ta’sirining uch turi taklif qilingan:

1) Kimyoviy usulda material namlik bilan ta’sirliashganda juda mustahkam va ma’lum nisbatlarda birikma hosil bo’ladi. Bu namlikni materialdan ajratish uchun yuqori temperaturalar ta’sirida qizdirish yoki kimyoviy reaksiya yo’li bilan ta’sir qilish kerak. Quritish jarayonida bunday namlikni materialdan chiqarish mumkin emas.

2) Mexanik usulda birikkan namlik materialdan juda tez chaqib ketadi. Bunday namlik moddaning kapillyarlarida va uning yuzasidan joylashgan bo’ladi. Mexanik usulda birikkan namlik o’z navbatida ikki xil bo’ladi: makrokapillyarlarning va mikrokapillyarlarning namligi modda yuzasidagi joylashgan namlik ho’llanish namligi deb yuritiladi. Mexanik birikkan namlik erkin namlik deb ataladi va bunday namlikni materialdan mexanik usullar yordamida ajratish mumkin.

3) Fizik-kimyoviy yo’l bilan birikkan namlik ikki turga bo’linadi: adsorbsion va osmotik. Adsorbsion namlik materialning yuzasidan va uning g’ovaklarida, molekulalarning kuch maydoni ta’sirida mustahkam birikkan bo’ladi. Osmotik birikkan namlik bo’kish namligi deb ataladi; bu namlik materiallarning to’qimalarida osmotik kuchlar ta’sirida bog’langan bo’ladi. Material tarkibida fizik-kimyoviy yo’l bilan ushlab turilgan namlik bog’langan namlik deb yuritiladi.