1-savol Aksiya va obligasiyalarning umumiy va farqli jihatlarini yoriting

 
2-savol 
Qimmatli qog‘ozlar bozorida professional ishtirokchilaridan bo‘lgan 
hisoblangan market-meyker qanday faoliyat bilan shug‘ullanadi? 
O’zbekiston Respublikasi “Qimmatli qog’ozlar bozori to’g’risida”gi qonunning 3-
moddasida market-meykerga ta’rif berib o’tilgan. Unga binoan “Qimmatli 
qog‘ozlarga doir narxlar, talab va taklif darajasini saqlab turish uchun birja 
bitimlarini tuzish majburiyatini o‘z zimmasiga olgan investitsiya vositachisi”dir 
deyilganligini kuzatamiz. Demak, market-meyker narxlar, talab va taklif darajasini 
saqlab turish uchun birja bitimlarini tuzish majburiyatini o’z zimmasiga yuklab olar 
ekan. Ushbu qonunning 24-moddasiga ko’ra investitsiya vositachilarini qimmatli 
qog’ozlar bozorida faoliyat ko’rsatuvchi professional ishtirokchilaridan biri sifatida 
bergan. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo’mitasi huzuridagi 
qimmatli qog’ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish markazi 
bosh direktorining 2002-1-son buyrug’iga ilova qilingan “Qimmatli qog‘ozlar 
bozorida investitsiya vositachisining faoliyati to‘g‘risida”gi nizomda broker va 
dilerlarning investitsiya vositachisi sifatida qanday faoliyat bilan shug’ullanishi 
yoritib o’tilgan. Ammo market-meykerlarning investitsiya vositachisi sifatidagi 
faoliyatiga aniq ravishda to’xtalib o’tilmagan. Shuningdek, ular bir vaqtning o'zida 
aksiyalarni sotib olishlari va sotishlari kerak, hatto ular istamasalar ham. Shubhasiz, 
ular aksiyalarni sotilgandan ko'ra arzonroq sotib olishadi. Bu ikki tomonlama 
bozorni saqlash deb ataladi. Market-meykerlar o'zlarining aylanma mablag'larini 
investorni bitimning sotilish yoki sotib olinishidan qat'i nazar vijdonan bajarilishiga 
ishontirish uchun tavakkal qiladilar. Bu agar u narx cheklovlarini o'rnatmasa, uning 
buyurtmalari hozirgi vaqtda bozorda mavjud bo'lgan kotirovkalarda bajarilishini 
kafolatlaydi. Xususan, bozorni boshqarishda ma'lum bir aktivga talab va taklif 
to'g'risida to'liq ma'lumotga ega bo'lish, market-meykerlar bozorning boshqa 
ishtirokchilariga nisbatan katta ustunlikka ega. Jim davrlarda market-meyker odatda, 
o'z mol-mulkini yig'adi, ya'ni u arzonroq narxni sotib oladi va uyda to'planadi. Bozor 
faoliyati O’zbekiston Respublikasi “Qimmatli qog’ozlar bozori to’g’risida”gi qonun 
davrida aniq tendentsiya mavjud bo'lganda, bozor ishlab chiqaruvchisi asta-sekin o'z 
zaxiralarini tushirib yuboradi, tinchroq vaqtda
arzonroq sotib olgan yuqori narxga sotadi. Savdo faoliyati va valyuta 
kurslariga ta'siri bo'yicha, ikkita toifaga bo'linishi mumkin: bular market-meykerlar 

---

va bozor foydalanuvchilari. Market-meykerlar va bozor foydalanuvchilarining 
o'zaro munosabati shundan iboratki, avvalgi kotirovkalar yaratadi va ular o'z 
navbatida ularni qabul qilish yoki qilmaslik to'g'risida qaror qabul qiladi. Ko'pincha 
market-meykerlarni "mutaxassislar", "qo'g'irchoqlar" va boshqalar deb atashadi. 
Bundan tashqari, market-meykerlar likvidlikni ta'minlab, bozorning boshqa 
ishtirokchilari uchun arzon narxlarda bitimlar tuzish imkoniyatini yaratadi. Aslida, 
market-meyker ko'p hollarda narxlarning keskin o'zgarishini bartaraf etadi. O'zaro 
almashinuvlar market-meykerlar faoliyatini rag'batlantiradi va ularni komissiya 
tarkibiga qaytaradi. Demak, market-meyker bozorning profession ishtirokchisi 
sifatida qimmatli qog’ozlar bozorini doimiy ravishda kotirovka qiladi va 
likvidliligini saqlab turadi desak aslo mubolag’a bo’lmaydi. Xorijiy olim E.Rollning 
fikrlariga ko’ra, birjalarda harakat qilish uchun har qanday aksiya yoki qimmatli 
qog'ozlar xaridorlar va sotuvchilar bozoriga muhtoj. Market-meykerlar - bu katta 
hajmdagi treyderlar bo'lib, ular har doim sotib olish yoki sotishga tayyor turish bilan 
qimmatli qog'ozlar uchun to'g'ridan-to'g'ri "bozor" yaratadilar. Ular takliflar 
spektridan foyda ko'rishadi va likvidlikni qo'shish orqali bozorga foyda keltirishadi. 
Qimmatbaho qog'ozlarni sotib olish va sotish tezligi va soddaligi tabiiy ravishda 
qabul qilinishi mumkin, ayniqsa ilovalarni investitsiya qilish davridadir. 
O'zingizning brokerlik kompaniyangizga buyurtma berish uchun bir necha marta 
bosish kerak bo'ladi va buyurtma turiga qarab, uni bir necha soniya ichida bajarish 
mumkin. Biroq, marketmeykerlarsiz savdo sezilarli darajada pasayib ketardi. Har 
qanday investitsiya sotib olinsa yoki sotilsa, bitimning boshqa uchida kimdir bo'lishi 
kerak. Demak, buni misol yordamida tushuntiradigan bo’lsak, agar siz Bitcoin 100 
ta aktsiyasini sotib olmoqchi bo'lsangiz, masalan, 100 ta Bitcoin aktsiyalarini 
sotmoqchi bo'lgan odamni topishingiz kerak. Ammo, siz sotib olmoqchi bo'lgan 
aktsiyalarning aniq sonini sotmoqchi bo'lgan odamni darhol topishingiz dargumon 
sanaladi. Bu yerda market-meykerlar kirib kelishadi. Market-meykerlar esa odatda 
banklar yoki brokerlik kompaniyalari - har doim har bir savdo kunining har 
soniyasida ushbu aktsiyalarning kamida 100 ta aktsiyalarini bozor narxida sotib 
olishga yoki sotishga tayyor turadi. Bozor talabi bozor ishlab chiqaruvchilari 
o'zlarining narxlarini belgilashlarini va narxlarni so'rashlarini belgilaydilar, ammo 
bozor ishlab chiqaruvchilari har doim o'z savdolari uchun har ikkala narxni ham 
belgilab qo'yishlari kerak. Savdo va narxlarni kotirovka qilishning ushbu tizimi 
treyderlar uchun foydalidir, chunki u savdolarni hohlagan vaqtda ko'proq yoki ozroq 
bajarishga imkon beradi. Market-meyker darhol sota olmaydigan har qanday 
aksiyalar keyinchalik kelib tushadigan sotish buyurtmalarini bajarishga yordam 
beradi.
Yakuniy xulosa sifatida umumlashtiradigan bo’lsak, market-meyker bu har 
ikki tomonning bozor hajmi bilan bir qatorda takliflar va talablarni taqdim etadigan, 
qimmatli qog'ozlardagi ikki tomonlama bozorlarni faol ravishda kotirovkalashni 
amalga oshiradigan qimmatli qog‘ozlar bozorida professional ishtirokchilaridan biri 
bo’lgan investitsiya vositachisi hisoblanadi desak yanglishmagan bo’lamiz.