1. Rudalarni o’zi yanchar tegirmonlarda yanchish. Rudalarni flotatsiya usulida boyitish

Reja:
1.Rudalarni o’zi yanchar tegirmonlarda yanchish.
2. Rudalarni flotatsiya usulida boyitish.

Boyitish fabrikalarida maydalash va yanchish ancha qimmat jarayon hisoblanadi. Ular ishlab chiqarish xarajatlarni ko’ptalab qiladi. Shu sababdan o’zi yanchar tegirmonlar boyitish fabrikalari uchun iqtisodiy jihatdan foydalidir.

O’zi yanchar tegirmonga maydalash jarayonidan o’tmagan yirik rudalarni yanchish imkoni mavjud. Jarayon yirik o’lchamli rudalarning kichik o’lchamli rudalarni yanchish yanchish hisobiga borib ko’p elektr energiya talab qilmaydi.
Yanchish jarayonida o’zi yanchar tegirmonlarga shar qo’shib ishlansa yarim o’zi yanchar jarayon deb aytiladi. Bu esa ishlab chiqarish unumdorligini oshirishga va mayin sinfli rudalar olishni ta’minlaydi.
Uzi yanchar tegirmonlarda yanchuvchi jismlar rolini asosan rudalarning uzi bajaradi. Katta ulchamdagi ruda bo'laklari tegirmonning yukorigi kismidan pastga tushishi natijasida mayda bo'laklarni yanchish bilan birgalikda katta bo'laklarning uzi xam maydalana boradi. Rudalar bir boskichli yirik maydalash jarayonidan keyin ruda bo'laklarining max diametri 300mm ni tashkil etgan xolda uzi yanchar tegirmonlarda tushadi. Uzi yanchar tegirmon barabanlari juda katta diametrda (12 m gacha) goxida esa kichik (D:L = 3:1) bulishi mumkin. Lekin uzknligiga nisbatan diametri xamisha katta ulchamda buladi.
Yarimuziyanchar tegirmonlarda diametri 100–125mm bo'lgan sharlar kushiladi va bu sharlar tegirmonning umumiy xajmini 6–10 %ini tashkil etadi. Tegirmonlarga keladigan dastlabki maxsulotning max diametri kichik ulchamlarda bo'lganda va rudalarning kattikligi yukori bo'lganda sharlarni kushishning sababi bilish mumkin. Shuningdek sharlarni kushganda tegirmonning ish unumdorligi xam ortadi. Uziyanchar va yarimuziyanchar tegirmonlardan chikkan yanchilgan maxsulotning diametri mkm lardan 5 mm gacha ulchamlarda buladi. futerovka sarfi oddiy sharli va sterjenli tegirmonlarga nisbatan ko'p rok bo'lib, max ish unumdorligi esa tegirmonning diametriga karab 300 t/soat ortik buladi. Uziyanchar tegirmonlar ikki xil muxitda ya'ni kuruk va suvli muxitlarda materialni yanchadi. Kuruk muxitlarda – suvsiz yanchish uchun “Aerofol”, va suvli muxitlarda yanchish uchun “Kaskad” tegirmonlari kullaniladi. “Aerofol” tegirmonlarining aylanish chastotasi 80 –85%ni tashkil etadi. Kuruk muxitda yanchuvchi tegirmonlarda yanchishning kiyinlashuvini kuzatish mumkin, unda yanchiladigan maxsulotlar tranportirovkasi ventilyatorlar yordamida amalga oshiriladi. Bundan shuni bilish mumkinki elektroenergiya sarfi kattalashadi. “Aerofol” va “Kaskad” tegirmonlarini bir-biroviga solishtirib karaganda kuyidagi ma'lumotlarga ega bulishimiz mumkin:
1. Kapital sarf xarajatlar suvli muxitda ishlaydigan tegirmonlarda kam buladi va ularda yukori namlikdagi rudalarni yanchish mumkin.
2. Kuruk muxitda ishlaydigan tegirmonlarning, suvli muxitda ishlaydigan tegirmonlarga nisbatan ish unumdorligi yukori buladi. Lekin energiyani ko'p rok sarflaydi, masalan diametri 10m li “Aerofol”tegirmonining elektroenergiya sarfi 3000 –3700 kVt bulsa, “Kaskad” tegirmonining uzatmasi bilan birgalikda elektroenergiya sarfi 6000 kVt buladi.
3. Suvli muxitda uziyanchar tegirmonlarda keyingi bosqich uchun ruda galkalarini ajratish mumkin.
Boyitish fabrikalaridan oltinni sulfidli chiqindilar bilan yo’qotilishini kamaytirishning turli xildagi uslublarini ishlab chiqish mumkin. Ural konlaridan topilgan mis va mis-ruxli rudalar tarkibida erkin oltin uchrab, uni ajratib olish ancha murakkabdir.

Bir marotaba ishlangan ruda chiqindilaridan oltinni boshlang’ich tasniflash va flotasiyalash usuli bilan ajratib olish mumkin. Agar gravitatsiya, flotatsiya va sianlash usullarini bir vaqtning o’zida birlashtirib olib borilsa yuqori ko’rsatgichga erishish mumkin. Kombinatsiyalangan usullardan biri yuqoridagi rasmda keltirilgan.

Flotatsiya jarayonida turli xil reagentlar ishlatiladi. Reagentlarni ishlatishdan maqsad, flotatsiya jarayoni ko‘rsatkichlarini minerallarning xossalarini o‘zgartirish bilan yaxshilash hisoblanadi. Flotatsiya jarayoni reagentlari organik va noorganik birikmalar, shuniingdek, ularning eritmalari va aralashmalari bo‘lishi mumkin. Flotatsiya reagentlari ularning flotatsiya jarayonidagi o‘rniga qarab qo‘yidagi guruhlariga bo‘lish mumkin:
1. To‘plovchi - suv yoki havo bilan biroz muddat ta'sirlashgan to‘plovchi oltin yuzasiga o‘rnashib oladi. To‘plovchining qatlam zichligi suvda kislorod konsenratsiyasining oshishi bilan tez o‘sadi. To‘plovchi sifatida ksantogenat ishlatiladi.
2. Ko‘pik hosil qiluvchi - ko‘pik hosil qiluvchi sifatida T-66 moyi ishlatiladi. Ko‘pik hosil qiluvchining asosiy vazifasi havoni mayda pufakchalarga bo‘lib, ko‘pikni zichligini oshirish hisoblanadi.
3.Tazyiqlanovchi (depressor) - bunday reagentlarga suyuq shisha va boshqa reagentlar kiradi. Bu reagentlarning asosiy vazifasi ko‘pikli mahsulot tarkibiga keraksiz minerallarni o‘tishini to‘xtatish va bu minerallarni flotatsiyalanishini kamaytirish hisoblanadi. Flotatsiya bo’tanasi tarkibida sianid, ishqor, natriy sulfid, mis kuporosi kabi birikmalar uchraydi. Bular oltinni flotatsiyalanish qobiliyatini kamaytiradi. Bunday birikmalarni oltinga ta'sirini kamaytirish uchun tazyiqlovchi reagentlar ishlatiladi.
4.Faollashtiruvchi ( aktivator ) - faollashtiruvchi reagent sifatida mis kuporosi, nigroin, opolyar yog‘i ishlatiladi. Bu reagent oltintarkibli sulfidlarni faollashtirish qobiliyatini oshiradi va to‘plovchi flotatsiyalanayotgan oltin yuzasiga o‘rnashib olishga yordam beradi.
5.Muhit sozlovchi - bunday reagent sifatida to‘plovchi, taziqlovchi, faollashtiruvchi reagentlarni minerallar bilan o‘zaro ta'sirlashish jarayoniga ta'sir qiladigan reagentlar kiradi. Kislotali muhitda betaraf muhitga qaraganda sof oltinning flotatsiyalanishi kam bo‘ladi. Oltin va oltin tarkibli sulfidlarni flotatsiyalash pH 7,5 ÷ 8,5 atrofida bo‘ladi. Muhit sozlovchi sifatida soda ishlatiladi.
Reagentlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- tanlab olish qobiliyati yuqori;
- sifatning standarti, arzonligi ishlatishda qulayligi;
Flotatsiya jarayonini sxemasi va borishi rudalarni mineral tarkibiga bog’liq bo’ladi. Deyarli barcha rudalarni boyitishda bosqichli flotatsiya ishlatiladi. Bosqichli flotatsiyani ishlashi boyitma tarkibiga oltin o’tishini ko’paytiradi. Flotatsiya shuningdek, sianlash jarayoniga xalaqit beradigan komponentlarni ( uglerodli birikmalar, mis, surma, mishyak minerallari ) ruda tarkibidan ajratish uchun ishlatiladi.
3. Flotatsiya mashinasida flotatsiya jarayonlarini amalga oshirish uchun qo’llaniladigan dastgoh. Bo’tanani aralashtirish uni havo pufakchalari bilan to’yintirish usuliga qarab mexanik havoli va uyg’unlashtiruvchi turlari bo’ladi. Mexanik flotatsiya mashinasida aeratsiya va butanani aralashtirish kamerada impellerli aerator yordamida amalga oshiriladi. Aerator flotatsiya uchun zarur bo’lgan havoni atmosferadan oladi. Flotatsiya jarayonlari uchun ko’proq ishlatiladi. Bunday mashinalar kamerasining hajmi 0,14-0,25 m³ gacha bo’ladi. Flotatsiya mashinasi kvadrat shaklidagi ikkita bo’lib birlashgan kameradan iborat.
1. Shimuvchi.
2. To’g’ri oqimi.
Har xil kameraga aerator bo’linmasi o‘rnatiladi. Aerator bo’linmasi vertikal valga o‘rnatilgan impellerdan iborat. Impeller esa oltita kurakli egrilikdan iborat val vertikal quvur ichida aylanadi. Yuqorigi uchi germetik ravishda korpus bilan biriktiriladi. Pastki uchi esa impeller ustki stakani ko‘rinishda kengaytiraladi. Unga 60⁰ burchak bilan o‘rnatilgan yo‘naltiruvchi kuraklardan iborat bo’lgan impeller ustki diskdan o’rnatilgan bo’ladi. Impeller usti stakanining yon tomonlaridan uchta tuynuk bo’lib, biri qisqa quvur bilan birlashish uchun ikkita bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan tuynuklar oraliq mahsulotni chiqarish uchun ishlatiladi. Oraliq mahsulotni chiqarish kerak bo’lmasa bitta tuynuk tiqin bilan ikkinchisi esa shiber bilan berkitiladi. Bu tuynuk tiqin yordamida ochib yopiladi. Flotomashinaga dastlabki bo’tana qabul qilish cho’ntagi orqali tushadi. U yerda quvur orqali kamera markazi joylashgan aeratorga yuboriladi. Bo’tanani kamera ichiga qayta aylanish uchun impeller diski ustida bir necha aylana teshiklar mavjud. Impeller aylanganda bo’tana ko’raklar yordamida markazdan atrofga tarqaladi. Natijada impellerning markaziy qismidan biroz siyraklashish yuz beradi.
Hozirgi vaqtda sanoatda bir necha yuzlab har xil konstruktsiyaga ega bo'lgan flotomashinalar ishlatilmoqda. Flotomashinalarni asosan bo'tanani aeratsiyalash usuliga qarab tasniflash qabul qilingan. Flotomashinalarning turlari 9-jadvalda keltirilgan.
Bundan tashhari, flotamashinalarni bo'tananing mashinalarda harakat yo'nalishiga qarab tasniflash mumkin. Ular uch turga bo'linadi: kareta shaklidagi mashinalar, umumiy sathli va kamerali flotamashinalar.
Kareta shaklidagi mashinalar yaxlit bo'lib, uzunasiga cho'zilgan. Flotatsiyaga tayyorlangan bo'tana mashinani bir tomonidan beriladi va u qarama-qarshi tomonga harakat qiladi, chiqindi ikkinchi tomonidan chiqib ketadi. Ko'pik esa karetaning uzunasi bo'yicha hamma yeridan, uning ikkala qirg’og’i (borti) ga o'rnatilgan novga tushiriladi. Bo'tanani sathi kameraning hamma yerida bir xil bo'ladi.
Umumiy sathli mashinalarni, karetali mashinalardan farqi - uzun kareta to'siq bilan bo'linma (otsek) larga bo'lingan, har bir bo'linmada aerotsiyalovchi qurilmalar o'rnatilgan.
Kamerali turdagi mashinalar, juftlangan yoki alohida kameralardan iborat bo'lib, maxsus qurilmali tuynuklar yordamida bo'tana birinchisidan ikkinchisiga o'tishi va har bir kameradagi bo'tana sathini ko'tarishi yoki pasaytirishi mumkin.
Karetali mashinalar - pnevmatik, kompressorli va elektroflotatsiya mashinalariga bo'linadi.
Kamerali mashinalarni - pnevmatik va mexaniq turlari mavjud.
Jadval- 9. Flotatsiya mashinalarning tasniflanishi.

№	Turi	Bo'tana aeratsiyalash usuli	Konstruktiv jiqati	Mashinalar
I	Mexaniq	Bo'tanani impeller aylanishidan so'rilgap havo yordamida	1.Parrakli impeller. 2.Rotorli impeller	«Mexanobr» MFU-63, «Gumbol'd», «Minamet», «FaGerGren»
II	Penovmatik	Bo'tanaga havo purkash yo'li bilan	1.Aerolift. 2.Bo'tanani ko'pik qatlamiga 6erish. 3.Kalonna turidagi kamerali. 4.havoni mayda teshikchalar orqali berish.	Chuqur «Mexanobr», ko'pikni saralagich kalonnali «Apatit».
III	Penovmomexamik	I va II usullar birgalikda	1.Barmoqli aerator. 2.qaltirama aerator. 3.Bo'tanani devor oldi qatlamini parchalovchi qurilma	«Mexanobr» barmoqli aerator bilan titratuvchi (vibratorli) aerator, uchli aerator
IV	Bo'tanada bosimni kamaytiruvchi	Eritmadan gazlarni ajratish yo'li bilan	1.Bo'tanani ustida vakuum hosil qilish. 2.Bo'tanani bosim ostida havo bilan to'yintirish va bosimni kamaytirish	Vakuumli, kompressorli
V	Elektroflotatsiya	Suvni elektrolizlash	-	Elektroflotatsion