1. Reproduktiv salomatlik haqida tushuncha bering. Reproduktiv salomatlik

11.  Infeksion  kasalliklarning  qo’zg‘atuvchilari  haqida  gapiring. 

Mikroblar bilan mikroorganizmning o’zaro munosabatlari. 

Odam organizmi bilan mikroblar o’rtasida muayyan o’zaro munosabatlar bo’ladiki, bularni mutualizm, kommensalizm va parazitizm deb 

ta'riflash mumkin. 

---

6 

 

 

Mutualizm (latincha mutuus — o’zaro degan so’zdan olingan)—ikkita organizmning bir-biriga foyda keltirib birga yashashidir. Masalan, 

o’simliklar orasida — suv o’tlar bilan lishayniklarni hosil qiluvchi zamburug‘larning, tuganak bakteriyalari bilan dukkakli o’simliklarning 

birga yashashi. Odam ichagida birga yashaydigan foydali mikroorganizmlar vitamin V gruppasi sintezida ishtirok etuvchi ichak tayoqchalari 

va ichakdagi chirituvchi- mikrofloraning antagonisti bo’lmish sut achituvchi bakteriyalardir. 

Kommensalizm  (fransuzcha  commensal  —  hamtovoq  degan  so’zdan  olingan)  —  birga  yashovchi  organizmlar  bir-biriga  ziyon 

yetkazmaydigan  o’zaro  munosabatlardir.  Masalan,  odatda  odam  terisi  va  shilliq  pardalarida,  shuningdek  organizm  bo’shliqlarida 

yashaydigan patogenmas stafilokokklar, turli tayoqchalar, aktinomisetlar singari mikroorganizmlar. 

Parazitizm  (yunoncha  parasitos  —tekintomoq,  tekinxo’r  degan  so’zdan  olingan)  bir  turdagi  organizmning  boshqa  organizm  hisobiga 

oziqlanib, unga ziyon-zahmat yetkazadigan o’zaro munosabatlarini bildiradi. Parazit mikroblar odam va hayvonlarda uchraydigan infeksion 

kasalliklar  qo’zg‘atuvchilarining  katta  gruppasini  tashkil  etadi.  Mikroorganizmlarning  parazitlik  xususiyatlari,  aftidan,  tirik  organizmda 

yashashga uzoq moslashib borish natijasida vujudga kelgan. Tabiiy tanlanish natijasida mikroorganizmlar ularni saprofit ajdodlaridan ajratib 

turadigan yangidan-yangi belgilarni kasb etgan. Tirik organizm parazit mikrob uchun doimiy makon, tabiiy yashash muhiti bo’lib qolgan. 

Mana  shu  muhit  ta'siri  ostida  mikroblarning  ba'zilari  xo’jayinning  hujayralari  va  to’qimalaridagi  har  xil  komponentlardan  oziq  muhiti 

tariqasida foydalanishga imkon beradigan yangi ferment sistemalariga ega bo’lib qolgan. Boshqa mikroorganizmlar, masalan, viruslar o’z 

ferment sistemalarini batamom yo’qotib qo’ygan. Ularning hayot faoliyati va ko’payishi o’zi moslashib, adaptasiyalanib qolgan organizm 

xo’jayralariga boshidan-oyoq bog‘liq. 

Har bir parazit mikrob evolyusiya jarayonida yuqori darajali organizmlarning bir yoki bir necha turida yashashga moslashib qolgan. Parazit 

mikroblarning ba'zilari, masalan, qizamiq virusi, dizenteriya qo’g‘atuvchilari, vabr vibrioni, tif sal'monyollalari faqat odam organizmida 

parazitlik qilishga moslashgan. Boshqa xillari odam organizmida  ham, hayvon organizmida ham yashashi mumkin: toun qo’zg‘atuvchisi, 

brusellalar, sil mikobakteriyalari shular jumlasidandir. 

Uchinchi xillari — tovuq vabosi, cho’chqa saramasi qo’zg‘atuvchilari faqat hayvonlar organizmida yashashga moslashib olgan.   

Odam va hayvonlarda kasallik keltirib chiqaradigan mikroorganizmlar patogen mikroorganizmlar deb atalsa (yunoncha pathos — dard, alam, 

genos  —  tug‘ilish,  paydo  bo’lish  degan  so’zlardan  olingan),  ularning  kasallik  keltirib  chiqarish  xususiyati  patogenlik  deb  ataladi.  Yana 

odamning  terisi,  shilliq  pardalari  va  organizmidagi  bo’shliqlarida  yashovchi  shartli  patogen  mikroorganizmlar  gruppasi  ham  bor.  Bular 

muayyan sharoitlarda, organizmning qarshiligi susayib qolgan (charchash, yolchib ovqatlanmaslik, og‘ir ish, xronik kasalliklar, temperatura 

rejimining buzilishi natijasida) taqdirdagina kasalliklarga sabab bo’lishi mumkin. Ba'zi saprofitlar ham patogen bo’lib qola oladi. Masalan, 

botulizm qo’zg‘atuvchisi tashqi muhitda saprofit bo’lib yashaydi. Bu mikrob oziq-ovqat mahsulotlariga, xususan konservalarga tushib qolsa, 

ko’payib, shu qadar zaharli toksin chiqara boshlaydiki, uning arzimas miqdori ham juda qattiq zaharlanishga sabab bo’ladi. 

Shunday qilib, mikrob bilan odam o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning hamma shakllaridan medisina mikrobiologiyasi uchun birinchi galda 

parazitizm hodisalari diqqatga sazovordir, chunki mana shu o’zaro munosabatlar negizida infeksion kasalliklar kelib chiqadi.