1. Qoraqalpog'iston mux-tor viloyatining tuzilishi Qoraqalpog'iston mux-tor viloyatini sanoatlashtirishning dastlabki qadamlari

Qoraqalpog'iston muxtor viloyatining QQASSRga aylantirilishi

Qoraqalpog’istonning Qozo-g’iston tarkibidagi muxtor viloyatdan RSFSR tarkibida-gi Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga (ASSR) aylantirilishi iqtisodiyotning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko’rsatdi. Qoraqalpog’iston viloyat Ijroiya Komitetining 1932-yil 5-martda bo’lib o’tgan navbatdan tashqari FV plenumi shunday qaror qildi: «Qoraqalpog’istonning Moskva va sanoat markazlaridan uzoqligini, madaniy va iqtisodiy jihatdan qoloqligini, yanada rivojlanishi istiqbollarini... hisobga olib, Butunittifoq Markaziy Ijroiya Komiteti Prezidiumidan Qoraqalpog’iston mux-tor viloyatini RSFSR ga kiradigan Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirish so'ralsin». Butunittifoq Markaziy Ijroiya Komiteti Prezidiumi 1932-yil 20-martda bu iltimosni ijobiy hal qildi. o’sha yili may oyida avtonom respublika Sovetlarining I Ta'sis qurultoyi hukumatni tuzdi.

30-yillarda Qoraqalpog’iston avtonom respublikasi-ning rahbar xodimlari K.Normuxamedov, QAvezov, LAliyev, LQurbonov bo’lib, ularning hammasi keyin-chalik qatag’on qilindi.

30-yillarning o’rtalaridayoq Qoraqalpog’iston iqti-sodiyotida sotsialistik, to’g’rirog’i, davlatga qarashli mulkchilik shakllarining hukmronligi uzil-kesil qaror topdi. Markazning rejalariga muvofiq, avtomon respub-likaga qishloq xo’jalik mahsuloti va boshqa turdagi xom ashyolar hamda yarim fabrikatlar yetkazib beruvchi rol topshirildi. Sanoatning yetakchi sohasi paxta tozalash sanoati bo’lib qoldi. Uning asosiy fondlari deyarli uch baravar ko’paydi. Urge va Mo’ynoqdagi baliq zavodlari o’z quvvatlarini oshirib bordi. Mahalliy sanoat va hunar-mandchilik kooperatsiyalarida yangi sohalar paydo bo’ldi (qo’y terisini ishlash, kigiz solish va gilam to’qish, idish-tovoq, madaniy mollar ishlab chiqarish va h.k.)- Qishloq xo’jaligida kolxoz-sovxoz tuzumi to’la-to’kis hukmron bo’ldi. 1938-yilning oxirlariga kelganda Qoraqalpog’is-tonda barcha dehqon xo’jaliklarining 82 foizini bir-lashtirgan 969 ta kolxoz bor edi.

QQASSRning O’zbekis- 1935-yilning boshlarida _ton SSR tarkibiga kinshi _{SSSRning yangi} Konstitu-

tsiya komissiyasi tuzildi.

1936-yil may oyining o’rtalariga kelib bu komissiya yangi IConstitutsiya loyihasini tayyorladi, ushbu loyihada Qoraqalpog’iston ASSRning O’zbekiston tarkibiga ki-fishi ko’zda tutilgan edi. Qoraqalpog’iston ASSRning RSFSR tarkibidan chiqishi bu respublikalarda Rossiya Federatsiyasi bilan umumiy chegaralar yo’qligi bilan izohlandi. Iqtisodiyotning o’ziga xos tomonlari va hududiy o’rnashuviga ko’ra Qoraqalpog’iston ASSRning 0'rta Osiyo respublikalaridan biri tarkibiga kirishi maqsadga muvofiq deb topildi. Iqtisodiyot, hudud va madaniyat jihatidan olganda O’zbekiston hammadan yaqin va juda bop edi. 1936-yil 5-dekabrda SSSRning navbatdagi Konstitutsiyasi qabul qilindi. 1937-yil 12-fevralda esa O’zbekiston Konstitutsiyasi tasdiqlandi va unda QQASSRning O’zbekiston tarkibiga kirishi qonuniy yo'l bilan rasmiylashtirildi.

QQASSR yangi Konstitu QQASSR Konstitutsiya loyihasi 1937-yil sining qabul qilinishi 6-martda e'lon qilindi. Tabiiyki, asos soluvchi bu muhim hujjatning moddalarini eng oddiy erkinliklar ham bo’lmagan sharoitlarda chin-dan chuqur tahlil qilib, maroq bilan muhokama etish to’g’risida so’z ham bo’lishi mumkin emas edi. Avtonom respublika Konstitutsiyasi Ittifoq va O’zbekiston Konstitutsiyalari qoidalarining nusxasi bo’lib, ularni takrorlardi. 1937-yil 23-martda Qoraqalpog’iston ASSR Konstitutsiyasi qabul qilindi va unda QQASSRning O’zbekiston tarkibida ekanligi qayd etildi.

Fuqarolarning xo’jalik, madaniy, ijtimoiy-siyosiy hayotda, ularning millati va irqidan qafiy nazar, teng huquqli, erkaklar bilan xotin-qizlarning teng ekanligi va boshqa fuqaro huquqlarining Asosiy qonun tomonidan ^e'lon qilinishi, shubhasiz, progressiv hodisa edi. Lekin qaror topib kelayotgan totalitar, ma'muriy-buyruqbozlik tizimi sharoitlarida ular aniq-tayin kafolatlardan mah-fum bo’lgan, faqat quloqqa xush yoqadigan quruq gap bo’lib chiqdi.