1. Qo’lda bajariladigan operatsiyalar texnologiyasi

1.6. Mavzu: Qo’lda bajariladigan ishlar terminologiyasi

REJA :

1. Qo’lda bajariladigan operatsiyalar texnologiyasi

2. Tugma chatish

3. Temir ilgak, petliya va knopkalar chatish

Qo’lda bajariladigan operatsiyalar texnologiyasi

Tikuvchilik sanoatida xar xil operatsiyalarni atash uchun maxsus terminologiya mavjud ( 4 - jadval).

Erkaklar, ayollar va bolalar kiyimi tikishda qo’l ishlarini bajarayotganda qo’uyidagi texnik shartlarga rioya qilish lozim.

Qo’lda bajariladigan ishlar terminologiyasi 4-jadval

Operatsiya nomi	Operatsiya xarakteri	Ishlatilish joyi
Sirmalash	Taxminan teng bo’lgan ikki detalni chiziqlar yoki nusxalama qaviqqatorlar bo’yicha vaqtinchalik qaviqlar bilan ulash	Yon va yelka qirqimlarini, yenglarning old hamda tirsak qirqimlarini va hokazolarni sirmalash
Bostirib ko’klash	Bir-birining ustiga qo’yilgan ikki detalni vaktinchalik qaviqlar bilan biriktirish	Kiyim oldini bort qotirmasiga, bort ostlarini bortga bostirib ko’klash va hokazo
Ziyni ko’klash	Ma'lum shaklini saqlash uchun detalning tikilgan va ag’darilgan chetini vaqtincha­k qaviqlar bilan (kant, ramka hosil qilib yoki chokni bukilgan joyga to’gri keltirib mahkamlash Burmalar, vitochkalar, qayirmalar detalining qayrilgan chetini vaqtinchalik qaviqlar bilan mahkamlash	Tikilgan va ag’darilgan cho’ntak qopqoqlar, bortlar, yoqa ziylarini ko’klash
Bukib ko’klash	Burmalar, vitachkalar, qayirmalar detalining qayrilgan chetini vaqtinchalik qaviqlar bilan mahkamlash	Pidjak etagini, yeng uchini, shim pochasini qayirib ko’klash va hokazo
Yo’rmash	Detal qirqimini yoki qirqim chetlarini sitilib ketishdan asrash uchun ip bilan mahkamlash Mayda detalni yirik detalga ki yordamchi detalni asosiy detalga vak,tinchalik k.avik,-lar bilan biriktirish	Ochiq choklarning qirqimlarini, petyalarni yurmash va hokazo
Ilintirib ko’klash	Mayda detalni yirik detalga yoki yordamchi detalni asosiy detalga vaqtinchalik qaviqlar bilan biriktirish	Manjetni yengga, cho’ntak qopqoqlarni cho’ntak chizig’iga ko’klash
Ko’klab o’tqazish	Ikki detalni oval kontur bo’yicha vaqtinchalik qaviqlar bilan ulash	Yoqani yoqa o’miziga, yenglarni yeng o’miziga o’tqazish va hokazo
Choklarni bir-biriga puxtalash	Chok yoki taxlama qo’yimlarini ikki tomonga yotqizib, vaqtinchalik qaviqlar bilan puxtalash	Chok va taxlama qo’yimlarini, o’mizlarni bir-biriga puxtalash
Bukib tikish	Bir detalning qayrilgan chet­larini ikkinchisiga yoki o’sha detalning o’ziga doimiy qaviqlar bilan mahkamlash	Yeng uchini, kiyim etagini va astarni bukib tikish
Chatish	Bir detalni ikkinchisiga, furnitura va ayrim elementlarni doimiy qaviqlar bilan mahkamlash	Tugmalar, ilgaklar, knopkalarni chatish va hokazo

Ikki teshikli tugmalar 4-5 qaviq bilan, to’rt teshikli tugmalar har bir teshiklar juftiga 3-4 qaviq bilan chatiladi va gazlamaning qalinligiga qarab 0,1-0,2 sm solqi ip qoldiriladi. Solqi ip atrofiga 2-3 o’ram ip o’rab ipning uchi 3-4 qaviq, bilan mustahkamlab qo’yiladi. Ip gazlama va zig’ir tolali gazlamalardan tikilgan kiyimlarga tugmalarni ipni solqilatmay chatish mumkin.Tugma pishiq chatilishi uchun asosiy materialning teskarisiga qotirma yoki kichkina tugma qo’yilib, asosiy tugma sho’nga qo’shib chatiladi. Tugmalar 40,50 nomerli paxta ip yoki 65,75, 33 nomerli ipak ip bilan (ikki qavat qilib) qo’lda yoki maxsus mashinada chatiladi.Temir ilgak, petlya va knopkalar chatish. Har xil kiyimlarda turli temir ilgak va temir petlyalar ishlatiladi. Ular mashinada yoki qo’lda chatiladi. Ilgak va petlyalar puxta chatilishi uchun ularni chatishdan oldin ko’zlari bir xil keriladi. Qo’lda chatilganda temir ilgaklar uch joyidan: har bir ko’zidan va egilgan joyidan 3-4 ta qaviq bilan qadalib, 3-4 ta qaviq bilan mustaxkamlab qo’yiladi. Temir petlya to’rt joyidan har bir ko’zidan va ularning oldidan 3-4 qaviq bilan chatilib, 3-4 joyidan mustahkamlab qo’yiladi. Ilgak va petlya 50, 60 no­merli paxta iplar va 65- 75 nomerli ipak iplar bilan tikiladi. Ularni yubkalarning korsaj tasmasiga chatishda esa 20,30 nomerli paxta iplar ishlatiladi.

Ilgak va petlya chatilgan joylar ko’pincha gazlama bilan berkitilib ketiladi, ularning faqat uchlarigina chiqib turadi.

Ilgak va petlyalar pishiq_ chatilishi uchun kiyim teskarisiga ip gazlama bo’lakchasi qo’uyib chatiladi.

Knopkalar ikki metall qismdan kallak va prujinali ust qo’ymadan iborat. Knopkalar har bir teshigiga 4-5 qaviq solib har xil usulda chatiladi. Yupqa gazlamadan tikilgan kiyimlarning teskarisiga, knopka tagiga, ip gaz­lama bulakchasi qo’uyib ketiladi.

11-rasm

Mavzuga doir test savollari:

1. 
   Tugma qadash necha usulda bo’ladi ?
   

A) 2 ta B) 5 ta C) 4 ta D) to’g’ri javob yo’q

2. Yo’rmab tikish mashinasi qanday vazifani bajaradi?

A) baxyaqatorni puxtalaydi

B) tugma qadaydi

C) ziyni yo’rmaydi

D) qirqimni bostiradi

3. Ilgaklar qanday tikiladi ?

A) 2 tomonlama

B) 3 tomonlama

C) har tomonlama

D) to’g’ri javob yo’q

4. Knopkalar qanday tikiladi?

A) 2 xil B) 3 xil C) 4 xil D) A va B javoblar to’g’ri

5. Qo’lda bajariladigan ishlar terminalogiyasi necha xil ?

A) 3 xil B) 4 xil C) 12 xil D) to’g’ri javob yo’q