1. Qádiriyatlardı filosofiyalıq túsiniw

Joba:

1. Qádiriyatlardı filosofiyalıq túsiniw.

2. Milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar ortaqlıǵın ta‟minlash jolları.
3. Milliylikke tiykarlanǵan baynalminal tárbiya - milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar ortaqlıǵın ta‟minlashning zárúrli shárti.

1. Qádiriyatlardı filosofiyalıq túsiniw.
Milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar ortaqlıǵın ta‟minlash, onıń tárbiyalıq
múmkinshiliklerin keńeytiw jolları haqqında oy-óris júrgiziwden aldın,
“qádiriyatlar” túsiniginiń mazmunı, bul túsinikte óz ańlatpasın tapqan
obiektiv haqıyqatlıqtıń ayriqsha qásiyetleri haqqında toqtalıp ótiw maqsetke
muwapıq dep esaplaymiz.
Áwele, ta‟kidlash kerek, mámleketimiz mámleket ǵárezsizligine jetiwi menen
Ózbekstanda qádiriyatlar máselelerin úyreniw jıldan-jılǵa háwij alıp
barıp atır. Anıqlaw etip aytqanımızda, qádiriyatlar filosofiyası qáliplesip atır. Lekin
keyingi jıllarda baspadan shıǵarılǵan ilimiy-filosofiyalıq, atap aytqanda, ilimiy-publitsiñtik
ádebiyatlarda “qádiriyatlar” sóz dizbegin júdá keń ma‟noda isletiw, hátte onı
“mádeniyat”, “ma‟naviyat” túsiniklerine teńlestiriw, ba‟zi jaǵdaylarda bolsa
“qádiriyatlar” hám “an‟analar” sóz dizbegilerin bir orınǵa, bir qatarǵa qoyıw,
teńlestiriw jaǵdayları júz bolıp atır. Sonıń menen birge, ba‟zi birovlar “qádiriyatlar”
túsinik-siíi “materiallıq -tábiyǵıy baylıqlar” kategoriyasiga o'yenglashtir-moqdalar.
Taǵı basqa birovlar bolsa qádiriyatlardı materiallıq hám ma‟naviy qádiriyatlarǵa
ajıratıp atırlar.
Bunday boshboshdoqliklarning âujudga keliwi “qádiriyat -lar” túsiniginiń
ìazmuni hám mánisi, forması hám kórinis-lari, tárbiyalıq ta‟sirini analiz qılıwda ele isenimli metodologik tiykar házirge shekem jaratılmaganligidan dárek beredi.
qádiriyatlardıń materiallıq miyraslar menen óz-ara baylanıslılıq mexanizmi jáne onıń
tárbiyalıq múmkinshiliklerin tınıqlaw oyda sawlelendiriw etiw ushın bul social -materiallıq
waqıyanı úyreniwge tek sotsiologik yamasa fenomenologik jantasıwdıń ûzi
jetkilikli etpeydi. Bul quramalı social -materiallıq waqıyanı analiz etıwde
kulturologik jantasıwǵa tıykarlanıwı -miz ñamarali nátiyje beredi dep esaplaymiz.
Kulturologik jantasıwǵa tıykarlanıp, “qádiriyatlar” túsiniginiń ìazmuni hám
mánisin, onıń tárbiyalıq múmkinshiliklerin keńlew izertlew etse boladı. Ásirese
“ìadaniyat-ma‟naviyat-qádiriyatlar” kontekstiniń o'ahlil etiliwi qádiriyatlar
jóninde fundamental qıyallar payda etedi.
Mádeniyat filosofiyalıq baqlaw obiekti retinde 2-3 mıń jıldan berli
úyrenilinip kelinip atır. Tap sol sebepli de házirge shekem mádeniyatqa 200
artıq túrlishe ta‟rif berilgen. Biziń pikirimizcha, áyyemginde mádeniyat degende
insan menen tábiyaat arasındaǵı baylanıslılıq, insandı tábiyaattı ózgertiw ya‟ni
“ekinshi tábiyaat”, “sun‟iy ortalıq” jaratıw boyınsha ilmiy tájriybesi, uqıpı
tushunilgan bolsa, biziń dáwirmizde mádeniyat degende insannıń kúndelik
ámeliy iskerligi sebepli jaratılǵan barlıq materiallıq hám ma‟naviy baylıqları
túsiniledi. Qullası, qay jerde insan ámeldegi bolsa, qay jerde ol iskerlik kórsetsa,
qay jerde adamlar biri-ekinshisi menen baylanısde bolsa, sol jerde mádeniyat
júz boladı.
Mádeniyat degende tek adamlardıń sawatlı adamlıǵı yamasa górsawatlıǵın
tamamlaw tushunilmaydi. Bálki adamlardıń ìyehnat etiwi, oqıwı, jasawı,
islewi, xojalıq turmısı, bir sóz dizbegi menen aytqanda, turmıs táriziniń barlıq
iskerlik tarawılarındaǵı iskerliginiń jaǵdayı, dárejesi túsiniledi. Tap sol sebepli de
mádeniyat insan sana-sezimine jáne iskerliginiń ûzaro baylanıslılıǵı dárejesin de ańlatadı.
Insannıń kúnde-lik ámeliy iskerligi materiallıq hám ma‟naviy sohàlarda júz bergeni
ushın mádeniyat da shártli túrde materiallıq hám ma‟naviy mádeniyatqa bólinedi.
Materiallıq mádeniyat materiallıq islep shıǵarıw sohàsida miynet qılıp atırǵan kisiler
iskerligin xarakterlasa, ma‟naviy mádeniyat adamlardı ma‟naviy islep shıǵarıw
boyınsha iskerligin ańlatadı. Lekin mına nárseni ayrıqsha ta‟kidlash zárúrki, hár
qanday materiallıq mádeniyatda ma‟naviy mádeniyattı, hár qanday ma‟naviy
mádeniyatda materiallıq mádeniyat o'a‟siri boladı. Basqasha aytqanımızda.
materiallıq hám ma‟naviy mádeniyat biri-ekinshisiñiz yashay almaydı, biri-ekinshisi
menen dia-lektik baylanıslılıqta kórinetuǵın boladı.
Ma‟naviy mádeniyat ìag'zini (yadrosın ) qádiriyatlar quraydı. qádiriyat
álleqanday hádiyse, waqıya yamasa zattıń ayriqsha ózgesheligi yamasa ózgesheligi emes,
bálki onıń mánisi, óz gezeginde, bolmıstıń ol yamasa bul obiektiniń jasawı,
ámeldegi bolıp turıwı ushın úshek ma‟nodagi zárúrli shárti bolıp tabıladı. qadri-yatlar insan
bisotida hár túrli mútajliklerdiń hám sezim-sezimlerdiń bar ekenliginen dárek
beredi, átirapında júz bolıp atırǵan waqıyalardı, hádiyselerdi túrlishe bahalawları
ushın jay jaratadı. Mısalı, birovlar ushın oǵada qádirli, oǵada zárúrli
áhmiyetke iye bolǵan ol yamasa bul hádiyse basqa birovlar ushın qadrsiz, sarı
chaqalik áhmiyetsiz bolıwı múmkin. Tap sol sebepli de qádiriyatlardı
ápiwayı etip unamlı yamasa unamsız (áhmiyetsiz, áhmiyeti kemrek, salawatı
sezilmes), absolyut hám salıstırmalı, obiektiv hám subyektiv qádiriyatlarǵa bolıw
múmkin. Mazmunına qaray logikalıq, etik, estetik hám zatlar qádiriyatlarına
bolıw múmkin. Óz gezeginde, iygilikli, paydalı hám zárúrli qádiriyatlarǵa ajıratıw
múmkin. Sonıń menen birge, qádiriyat -larni: haqıyqattı, jaqsı islikti, gózzallıqtı ullılaytuǵın
qádiriyat -larga ajıratıw múmkin.
Hár qanday qádiriyat da insan sana-sezimine jáne iskerliginiń mah-suli bolıp tabıladı. Basqasha
aytqanımızda, hár qanday qádiriyat adamlar tárepinen, ya‟ni adamlardıń
ájdadları tárepinen jaratıladı, basqa áwladları tárepinen ózlestiriledi,
adamlardıń sana-sezimine jáne oyına sińip, ámeliy iskerligine qúdiretli stimul beredi,
úlken social kúshke aylanadı.
qádiriyatlar jámiyet sociallıq-ekonomikalıq, materiallıq -ma‟naviy rawajlanıwınıń
jemisi bolıp tabıladı, sol sebepli de qadri-yatlarda zamannıń sezimi, múmkinshilikleri,
sol zamande jasaǵan adamlardıń arzıw-úmitleri, tilekleri, talap hám mútajlikleri
óz ańlatpasın tabadı. Zamanlar ótiwi menen qádiriyatlardıń mazmunı hám ma‟nosi
ózgerip baradı. Tap sol sebepli de qádiriyatlardıń tárbiyalıq áhmiyetine
baha bergende konkret tariyxıy shárt-shárayatlardı mudami názerde tutıw zárúr.
qádiriyatlar insannıń ármanları -tilekleri, niyetleri-úmitleri, bir sóz menen
aytqanda, ideal retinde kórinetuǵın boladı. Tap sol sebepli de, ullı nemis
filosofları v. vindelband, G. Rikkertlar o'a‟kidlaganidek, qádiriyatlar hesh qashan
obiektke de, subyektga da baylanıslı bolmaǵan ǵárezsiz álemdi vujudga
keltiredi. Bul álem mákan hám zaman nızam -laridan joqarı turadı. Sonıń menen birge,
insaniyattıń ullı ma‟na-viy ǵáziynesi bolǵan qádiriyatlar hesh qashan
ózgermeydi, bálki M. SHeler, N. Gartman aytqanı sıyaqlı, insannıń qádiriyatlar haqqındaǵı qıyalları ózgeredi. Pútkil álem qádiriyatlar menen to'lib-toshgan boladı hám
bolmısqa bárháma jańa ma‟no ato etedi. Sol sebepli de pútkil haqıyqatlıq
qádiriyatlardıń “ayriqsha kórgezbesi”dan ibarat esaplanadi.
Hîzirgi zaman qádiriyatshunos ilimpazlarınıń pikirine kóre, qádiriyatlardıń da
ayriqsha nızamları bar. Bul nızamlar insan shıdamlılıǵıge bo'yso'nmaydi. qádiriyatlar
obiektiv álemdiń subyektiv in‟ikosi bolǵanı ushın adamlardıń ámeliy
iskerligine óz ta‟sirini ótkeredi. Hátte adamlar turmıs tar-zini ózgertiredi.
Tap sol sebepli de kisiler ózleriniń turmıs ádetlerin insaniyat
jaratqan qádiriyatlar talaplarına qaray ózgertirip baradılar.
Ámeliyat øundan dárek berayotirki, qádiriyatlar jámiyet rawajlanıwı menen
baylanıslı boladı hám hesh qashan odan sırtda yashamaydı. Tap sonıń
ushın da qádiriyatlar jámiyet ijti-moiy-ekonomikalıq, materiallıq -ma‟naviy
rawajlanıwınıń jemisi bolıp, ol jaǵdayda zamannıń sezimi, múmkinshilikleri, adamlardıń
arzıw-úmitleri, tilekleri, talap hám mútajlikleri óz ańlatpasın tabadı. Zamanlar
ózgeriwi menen qádiriyatlardıń ma‟nosi hám mazmunı ózgerip baradı. Tap
sol sebepli de qádiriyat -larning tárbiyalıq múmkinshiliklerine baha bergende
konkret tariyxıy shárt -sharayatlardı inabatqa alıw kerek.
Shıǵıs oyshılları Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino qádiriyatlar
haqqında oy-óris júrgizgenlerinde, bárinen burın, insannıń ma‟naviy-ahloqiy
pazıyletleri, páziyletleri, xosiyatlarini, insannıń psixik-ma‟naviy kámalati ushın
járdem beretuǵın ullı ǵáziynesin tushunganlar. Shıǵıstıń ullı oqımıslı Abu
Rayhon Beruniydiń e‟tirof etiwishe, qádiriyatlar - bolmıstıń nomoddiy jaǵdayı
bolıp, adamlardıń turmıs -tárizi, mútajlikleri, mápleri, ármanları hám úmit-lari
menen tikkeley baylanıslı boladı. Mısalı, adamlar turmıs formasındaǵı sheriklik,
adamlardıń dushpanǵa qarsı birlesip gúres zárúriyatınan kelip shıqqan. Abu
Ali ibn Sino pikirine kóre, qádiriyat haqqında gáp ketsa, bárinen burın, insannıń qadrqimmati haqqında oylaw dárkar. Onıń tushutirishicha, insannıń qadri
basqalar menen etken sherikligi, jaqsı insaniy pazıyletlerge umtılıwı, donoligi,
basqalarǵa etken jaqsılıǵı menen o'lchanmog'i dárkar.
Musulman Shıǵısı mámleketlerinde keń tarqalǵan diniy-filosofiyalıq ta‟limot sufizm kórinetuǵındalari da, qádiriyatlar degende insannıń salawatı, onıń
psixik-ma‟naviy jetik-ligiga qaray belgilenmog'i kerekligin qayta -qayta tákirarladilar. Atap aytqanda, sufizmning eń iri aǵıslarınan biri kubraviyada
ta‟kidlanishicha, insannıń psixik-ma‟naviy jetikligin ańlatiwshı tiykarǵı
kriteryalar : toba, zuhd, tavakkul, qánaat, ońasha, dıqqat, taqat, muroqaba, yadlaw, kelisim
esaplansa, sufizmning basqa bir aǵımı naǵısbandiyada jazilıwına qaraǵanda,
insannıń psixik-ma‟naviy kámalatini ańlatiwshı kriteryalar xosh dar dem, názer bir
qádem, sapar dar watan, awlaq jer dar konfrenciya, yodkard, bozgasht, názerdosht, vuqufi
adadiy, vuqufi zamaniy, vuqufi kewiliy esaplanadı. Sufizm filosofiyasınıń ullı
kórinetuǵındalari Najmiddin Kubro, Ahmad Yassaviy, Abdu-holiq g'ijduvoniy,
Aziziddin Nasafiy, Bahouddin Naǵısban-diy, Hoja Ahror valiy sıyaqlılar insan
ma‟naviy qádiriyatları -dıń tiykarında páklik, uyat, taqat-shıdam, qánaat, shıdam,
beozor-lik, hokisorlik sıyaqlı insaniy páziyletlerdi qoyıwǵan. Joqarı -dagi pikirmulohazalardan kórinip turıptı, olda, qádiriyatlar ishinde eń ullıı, eń a‟losi
insan bolıp tabıladı. Sebebi, insan hár qanday ma‟naviy baylıqlardıń èjodkori bolıp tabıladı. Tap
sol sebepli de insannıń sana-sezimine jáne iskerligine baylanıslı bolmaǵan, odan
sırtda turǵan qandayda bir qádiriyat bolıwı múmkin emes. Insannıń salawatı,
onıń jámiyettegi, mámleket degi, ja-moadagi, îiladagi poziciyasi, bárinen burın, onıń
joqarı ma‟naviy-ahloqiy jetikligi, professional ilmiy tájriybesi menen olshenedi.
Sonday eken, qádiriyatlar óz mánisi, mazmunına qaray insan aqıl -ziyreklikin,
ahloq-odobini, miynetke hadal, hújdan menen munasábetin, gózzal talǵam hám fizikalıq
kámalatni ullılaytuǵın qádiriyatlarǵa áo'linmog'i dárkar. qádiriyatlardı jámiyet,
millet turmısındaǵı ornı, social xarakterine qaray milliy hám ulıwma insanıylıq, klasıy
yamasa diniy, sonıń menen birge adamlardıń jası, professional qásiyetlerine tán
qádiriyatlarǵa bolıw múmkin. Bazar ekonomikasına tiykarlanǵan jańa jámiyet
qurılısı háwij alǵan mámleketimiz sharayatında, insan óziniń jeke-individual
qásiyetlerine tayanıwı, óz baxıtlı keleshekin óz qolı menen jaratılıwması haqqında
qayǵılanıwı, jámiyet hám mámleket mákemelerine emes, bálki óz qábiletine úmit
bólewi, onıń qàdr-qımbatın belgileytuǵın tiykarǵı kriteryaǵa sheńberyotir.
Insannıń salawatı, sha‟ni, or-ar-namısı, milliy namısı milliy qádiriyatlar
menen tikkeley baylanıslı. Milliy qádiriyatlar hár bir kisiniń tili, tariyxı, dini,
ádebiyatı, san‟ati, úrp-ádetleri, úrp-ádetleri, bayramu-seyilleri, bir sóz menen
aytqanda, materiallıq -ma‟naviy miyrasları, insaniy pazıyletleri, páziyletleriniń jıyındısı bolıp tabıladı.
Milliy qádiriyatlar sol mil-latga tiyisli hár bir kisi tárepinen jaratılǵan,
insaniylik, adamiylikka tán pazıyletler, páziyletler, xosiyatlarni milliy-materiallıq miyraslar
ǵáziynesine qosqan úlesin ańlatiwshı ullı kórsetkish bolıp tabıladı. Milliy qádiriyatlar,
shubhasız, millettiń gúlleniwi yamasa daǵdarısı menen tikkeley baylanıslı boladı.
Basqasha aytqanımızda, milliy qádiriyatlar millettiń ótken zamanı hám bugu-ni menen
baylanıslı. Sol sebepli de “milliy qádiriyatlar millet rawajlanıwı menen
rawajlanadı, krizisqa dús keliwi menen qadrsizlanadi. Sol sebepli de millet
óziniń qádiriyatları -ni vujudga keltirip, olardıń ÿngi-jańa qırların hám
táreplerin ısıwlashtirib, rawajlanıw processinde rawajlanıw -lashtirib turıwı ma‟nosida
óz qádiriyatlarınıń haqıyqıy iyesi, mákan hám zaman degi ilgerilenbe háreketden
ibarat ózgerisler processinde olardı ótken zamannan keleshekke tárep jetkezip
baratuǵın eń tiykarǵı obiektdir” (Názerov q. Hákisiologiya. qádiriyatlar filosofiyası.
Tashkent, 1998, 56 -bet).
Milliy qádiriyatlar millet jaratqan materiallıq -ma‟naviy miyraslardı, atap aytqanda millet
adamlarına tán barlıq insaniy pazıyletler, páziyletlerdi ótken zamannan búginge jetkeredi.
Tap sol sebepli de milliy qádiriyatlardı saqlap -álpeshlewge hár bir millettiń
ózi mas‟ul bolıp tabıladı. Hár qanday sharayatta da, mısalı qandayda millet azat, párawan
bolǵanında da, qullik, hákimniń qol astındaǵılıq iskenjesine túsip qalǵanda da, ol jaǵdayda milliy qádiriyatlardı saqlap qalıwı ushın ishki múmkinshilik ámeldegi boladı.
Milliy qádiriyatlar kisiler tariyxıy birligin ta‟min-laydigan etnik mákanda
qáliplesedi hám hár túrli sırtqı kórinislerde kórinetuǵın boladı. Adamlardıń sana-sezimine jáne
iskerligine óz ta‟sirini ótkeredi. Adamlardıń kúndelik turmıs formasında, olardıń
materiallıq hám ma‟naviy mútajliklerinde, máplerinde qızıǵıwshılıq -larida ayqın kózge
taslanadı. Sonıń menen birge, milliy qádiriyatlar bir orında qatıp qalmaydı, tariyxıy
rawajlanıw processinde ózge-rib, rawajlanıwlasıp baradı. Jańasha mazmun hám
jańasha formaǵa kiredi.
Milliy qádiriyatlar ótken zamannan búginge tárep háreketde bolǵan process bolıp tabıladı.
Sol sebepli de milliy qádiriyatlar ájdadlardan áwladlarǵa ótip tóredi. Óz
gezeginde, ájdadlardı áwladlar menen baylaw kópir qural wazıypasın atqaradı.
Milliy qádiriyatlar millettiń etnik qásiyetleri hám etnik mákanı menen baylanıslı
boladı. Lekin milliy qádiriyatlar tek sol millet jasap atırǵan etnik mákanda
iskerlik kórsetedi, odan sırtda chiqa almaydı, dep bolmaydı. Milliy
qádiriyatlar etnik mákannan shıǵıp, basqa millet qádiriyatları menen qosılibqorilib turadı. Tap sol sebepli de milliy qádiriyatlar hár bir millettiń
ayriqsha qádiriyatların, ulıwma insanıylıq qádiriyatlar menen baylaw halqa bolıp tabıladı.
Sonday etip, milliy qádiriyatlar, hár bir millettiń ayriqsha qásiyetleri,
ózgeshelikleri, belgileri, belgilerin ańlatiwshı filosofiyalıq túsinik bolıp, sol millet
basıp ótken social rawajlanıw processinde qáliplesken milliy materiallıq miyraslar
ǵáziynesine qosqan úlesin, úlesin ańlatadı. Tap sol milliy ayriqshalıq,
ózine uyqaslıq, millet madani-yatida, ádebiyatında, san‟atida, tilinde, dininde, tariyxıy
yad -sida, jasaw islew hám pikirlew formasında, úrp-ádetlerinde, súwret -markalarında,
bayramu-seyillerinde óz ańlatpasın tabadı. Milliy qádiriyatlar milliy ma‟naviy
mádeniyat ańlatpası bolıp, hár bir millettiń insaniylik ǵáziynesine qosqan
múnásip úlesiniń tuwındı bolıp tabıladı.
Milliy qádiriyatlardıń íyegizini úrp-ádetler, úrp-ádetler, bayramu-seyiller
quraydı. Ózbek milliy qádiriyatları mazmunında adamgershilik ideyaları
jatadı. Uzaq tariyx dawamında ózbeklerdiń óz-ara munasábetlerinde, kúndelik
turmıs formasında óz-ara sheriklik hám muńlaslıq, wapalılıq hám óz-ara húrmet, biribiriga súyeniw hám jaqsı qońsılasshılıq, bala -janlıq hám ata-anaǵa húrmet, mehroqibat hám sadıqlıq hár tárepleme e‟zozlanib kelinedi. Bunday insaniy pazıyletler,
páziyletlerdiń qàror tabıwında, shubhasız islam mádeniyatınıń ta‟siri bar. Sebebi
ózbekler bir neshe ásirlerden berli e‟tiqod etip kelgen islam mádeniyatınıń
hasası esaplanǵan “qur‟onu Saqıy” hám “Ádisu Sharıf” qaǵıydalarında da insannıń
insaniy pazıyletleri, páziyletleri eń joqarı qádiriyat retinde hár tárepleme ullılanǵan,
tap sol jaǵday ózbek milliy qádiriyatları ulıwma insanıylıq qádiriyatlar menen tezirek
uyqaslasıwı ushın real múmkinshilik jaratadı. Óz gezeginde tap sol jaǵday milliy
qádiriyatlarimizni tezirek tikleniwi ushın ishki stimul berayotir.
Milliy qádiriyatlardı qayta tiklew - olarǵa házirgi zaman civilizatsiyası talaplarına
uyqas jańa mazmun ato etiw bolıp esaplanadı. Tap sol sebepli de Ózbekstan
mámleket ǵárezsizligine jetiwi menen mámleketimizge házirgi zaman civilizatsiyası
talaplarına juwap beretuǵın ulıwma insanıylıq demo-kratik qádiriyatlar xalqımız turmıs
tárizine kirip kela basladı.
Ózbekstan mámleket ǵárezsizligine jetiwi menen mamla-katda tınıshlıq,
tatıwlıq, turaqlılıqtı jáne de bekkemlew maqsetinde jáhándıń abroylı
shólkemleri menen sheriklikti jolǵa quydi. Tınıshlıq, milletleraro tatıwlıq,
turaqlılıq, mámleketlikleraro óz-ara sheriklikti úzliksiz jetilistiriw mámleket
siyasatı dárejesine kóterildi. Respublika húkimeti-dıń ǵayratı menen 1995 jıl
15-16 sentyabrde Tashkentte Oraylıq Aziyada qawipsizlik hám sheriklik
máselelerine arnalǵan xalıq aralıq seminar -jıynalısın bolıp ótkenligi, 1995 jıl
10 -11 oktyabrda Ózbekstan hám Tadjikistan húkimet-larini regionlıq qawipsizlikti
bekkemlew máselelerin birgelikte talqılaw etilgenligi pikirimizning
tastıyıqı bolıp tabıladı.
Oraylıq Aziyada qawipsizlik hám sheriklik máselelerine arnalǵan xalıq aralıq
seminar -keńesde BMT, YEXHT, MDH, Islam konferensiyası shólkemleri
delegatsiyalari, BMT Qawipsizlik keńesine a‟zo mámleketler, Oraylıq Aziya
mámleketleri wákilleri, sonıń menen birge, regionǵa tutas mámleket-lar delegatsiyalari
jámi 31 mámleket, 6 xalıq aralıq shólkem qatnastı. Bul seminar -keńes regionda
qawipsizlik hám turaqlılıq sistemasın ornatıw jáne onı ámelge asırıw jolında,
Oraylıq Aziya mámleketleri hám xalıqları ushınǵana emes, bálki bul regionǵa
shegara qatar úlken aymaq ushın da júdá zárúr bolǵan sheriklikti rawajlandırıw
ushın bekkem tıykardı qáliplestiriwde, túrli pikir hám jantasıwlardı júzege
shıǵarıw hám olardı bir-birine jaqınlastırıwda, sonıń menen birge regionda
demokratiyalastırıw procesin tezlestiriwde, insan huqıqla -rini hár tárepleme
qorǵawda úlken áhmiyetke iye boldı.
Keleside tınıshlıq, tatıwlıq, párawanlıqtıń âujudga keliwi tekǵana milliy hám
ulıwma insanıylıq qádiriyatlardıń ìushtarakligini ta‟minlayotir, bálki mámleketimizde
jasawshı barlıq xalıqlardı, milletlerdi halqaro jámiyetshilik menen birlestiruvchi
qural bolıp tabıladı. Adamgershilik, jaqsılıq, alagólek-lik sıyaqlı ulıwma insanıylıq qádiriyatlardı
qabıl etken hám birgelikte bóliw kórgen mámleketgine, xalqgina dúnya
xalıqlarına jaqın hám túsinikli bolıwı, jáhán jámiyetshiligine qabıl etiliwi
múmkin. Tek olar menen teń haqılı, óz-ara mápli munasábetler ornatıwı
múmkin. Tap sol jaǵday óz gezeginde milliy qádiriyatlardı ulıwma insanıylıq
demokratiyalıq qádiriyatlar menen uyqaslasıw procesin tezlestiredi.
Milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlardı uyqaslasıp baratırǵanlıǵın,
ǵárezsizlik jıllarında Ózbekstanda payda bolǵan puqaralardı tınısh, totuv
jasawǵa, turaqlılıqqa umtılıwında da ayqın kóriw múmkin. Keleside
tınıshlıq, milletleraro tatıwlıq, turaqlılıq Ózbekstanda jasawshı barlıq xalıqlar,
milletler, xaliqlardiń áuyuk sociallıq-siyasiy qádiriyatına aylanıp atır.
Juwmaq etip aytatuǵın bolsaq, qádiriyatlar ma‟naviy mádeniyat menen baylanıslı
fenomen bolıp, quramalı tipologiyaga iye. Milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar
áne sol tipologiyada ayriqsha orınǵa iye. Olar shaxsqa qúdiretli tárbiyalıq ta‟sir kórsetedi, sebebi de milliy, de ulıwma insanıylıq qádiriyatlar insaniyat ma‟naviy rawajlanıwında erisilgen tabıslar konsent-ratsiyasi bolıp, shaxs social túsine sezilerli ta‟sir kórsetetuǵın faktor esaplanadı.