1. Psixologiya sohasida ilmiy tekshirish olib borishning o’ziga xosligi

Klinik metod 

 

eksperimental  va  differensial  usullari  odatda  xatti  umumiy  faktlarni  o'rganish  uchun 

ishlatiladigan  bo'lsa,  klinik  usul  individual  xususiyatlarini  o'rganish  uchun  qaratilgan.  klinik 

sozlama  yoki  jismoniy  va  ruhiy  kasalliklar  maslahat  va  davolash  uchun  kelgan  odamlar 

parvarishlash  va  davolash  tufayli  atrof-muhit.  Shu  ma'noda,  klinik  usullari  muammo  yoki 

favqulodda  xulq  tub  sabablarini  tergov  va  taklif  va  tegishli  shart-sharoit  va  imkon  muolajalar 

ta'minlash vazifa bilan engish barcha usullarini eslatadi: 

 

Yaxshi  klinik  usuli  tushunchasi  sifatida  ta'riflash  mumkin  klinik  psixologiya  juda 

tushunchasi,  mavjud:  Klinik  psixologiya  san'at  va  texnologiya  yechimlari  shaxsiyati  tuzatish 

muammolar  bo'ladi.  Bu  ta'rifga  tahlili  bizga  tabiat  va  klinik  usuli  davolash  haqida  quyidagi 

xususiyatlarga ba'zi farq yordam mumkin; 

(I) klinik usul xususan holda tegishli. 

(II) shaxs ba'zi muammolar bor. 

(III) tashxis qo'yish va davolash ikkalasi usullari Ushbu muammolarni hal qo'llaniladi. 

(IV) klinik yondashuv barcha har bir bemorga nisbatan qo'llanila olmaydi, degan ma'noni 

anglatadi,  bir  san'at,  shuningdek,  ilm-fan  va  texnologiya,  deb,  va  u  sog'lom  va  insoniyat 

yaxshiroq yaratish zavq oladi. 

Shunday qilib, psixologik tashxis tadqiqot va ruhiy muammolar davolash yoki individual 

kasallik bu usulning asosiy elementlari.

2

 

Testlar juda xilma-xil bo‘ladi. Quyida bulardan ba’zilari keltirilgan:  

1. YUtuqlarga erishish testlari – sinaluvchining aniq bilim, malaka va ko‘nikmalarga ega 

bo‘lish darajasini aniqlash imkonini beradigan psixologik tashhislash metodikalardan biri. 

2.  Idrok  testlari  –  individning  aqliy  imkoniyatlarini  aniqlovchi    psixologik  tashhislash 

metodikasi. 

3.  Ijodkorlik  testlari  –  insonning  ijodkorlik  qobiliyatlarini  o‘rganish  va  baholash 

metodikalarining jamlanmasi. 

4.  SHaxsni  bilish  testlari  –  individ  shaxsining  turli  tomonlariga  baho  berish  imkonini 

yaratuvchi psixologik tashhislash metodikasi. 

5. Loyihalash testlari – psixologik izohlashga, ya’ni, sub’ekt tomonidan xususiy xossalari 

va  holatlarining  ustun  bo‘lgan  ehtiyojlar,  mazmunlar  va  qadriyatlar  ta’sirida  ongli  va  ongsiz 

ravishda  tashqi  ob’ektlarga  ko‘chirilishiga  asoslangan  shaxsni  yaxlit  o‘rganish  uchun 

qo‘llaniladigan metodikalar jamlanmasi. 

YUqorida  keltirilgan  testlar  turlarining  aniq  qo‘llanilishi  haqidagi  ma’lumotlarga  A.X. 

YUgayning «Obщaya psixologiya: laboratorno-prakticheskie zanyatiya» (Tashkent, 2007) o‘quv 

qo‘llanmasi yordamida ega bo‘lish mumkin. 

6.  Suhbat  metodi  o‘rganilayotgan  muammoni  qo‘shimcha  ravishda  yoritib  berish  uchun 

yordamchi  vosita  bo‘lib  hisoblanadi.  Suhbat  –  bu  nutq  muloqoti  orqali  psixologik  axborotga 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri  yoki  bevosita  yo‘l  bilan  ega  bo‘lishni  ko‘zda  tutuvchi  metod.  Suhbat 

sinaluvchi,  uning  harakatlari  mayllari  va  motivlari,  psixik  holatlari  va  boshqalar  haqida 

ma’lumot olishning asosiy usuli bo‘lib xizmat qiladi. 

7. Psixologik intervyu – insonning shaxsiy sifatlari, tasavvurlari, motivlari va boshqalarni 

o‘rganishga  yo‘naltirilgan  intervyu.  Psixologik  metod  sifatida  intervyu  o‘tkazilishi  uchun  katta 

                                      

2

 S.K.Mangal: “General Psychology” 2013y  37p 

---

kuch  va  vaqt  talab  qilgani  hisobiga,  asosan,  individual  tadqiqot  ishida,  ya’ni,  shifoxona  

amaliyotida,  maslahat  berishda,  shaxsiy  psixologik  korreksiya  jarayonida  qo‘llaniladi.  Bu 

metodning  afzalligi  shundaki,  etarlicha  tayyorgarlikka  ega  bo‘lgan  psixolog  yordamida  so‘z 

iboralari,  mimika,  holat,  tovush  sifati,  tashqi  ko‘rinish,  harakatlarning  o‘ziga  xosligi,  faollik 

darajasi, hissiy reaksiya va boshqa muloqotning barcha omillari kabi manbalardan  inson haqida 

katta hajmli axborot olish mumkin. 

8.  Anketa  –  oldindan  tuzilgan  savollar  tizimiga  javoblar  olish  uchun  so‘rovnoma 

varag‘idan iborat verbal kommunikatsiya asosida birlamchi ijtimoiy-psixologik axborot olishda 

qo‘llaniladigan metodik vosita. 

9.  Sotsiometriya  –    o‘zaro  munosabatlar  va  psixologik  kelishuvchanlikning  tuzilishini 

aniqlash maqsadida guruhdagi shaxslararo munosabatlarni psixologik tadqiq etish metodi. 

Xulosa  o‘rnida  aytish  mumkinki,  metodni  samarali  qo‘llash  uning  validligi  (oldindan 

belgilab qo‘yilgani bo‘yicha baholash uchun mos kelishi)  va ishonchliligiga (takroriy va qayta 

tadqiq etishda bir xil natijalar olish imkonini beruvchi) bog‘liqdir. 

Ishonchlilik  va  validlik  –  bular  psixologik  tashhisning  sifati  va  yuqori  samaradorligini 

aniqlash mumkin bo‘lgan mezonlar.