1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

1 000 000 000 000 000 000
ta virus zarrasi kerak bo‘lar ekan.

---

 
 
7 
 
Viruslarni o‘ziga xosligini Rossiyaning yirik virusologi K.S.Suxov
(32) 
quyidagicha ta’riflagan edi: 
“Tanasi o‘ta mayda, nanometrlar bilan o‘lchanadigan, hujayra tuzilishisiz, 
kimyoviy tuzilishi o‘ta sodda (oddiy viruslarda faqat oqsil va nuklein kislotalar 
sistemasi mavjud bo‘lgan), sun’iy ozuqa muhitlarida to‘planish xususiyatiga ega 
bo‘lmagan, sezgir xo‘jayin organizmida o‘ziga xos bo‘lgan rivojlanish sikliga ega 
yoki bu siklni bir qismi hujayrasiz muhitda rivojlanadigan (hujayrani ba’zi 
organoidlari, nuklein kislotalari va oqsillarini sintezi uchun kerakli moddalar 
hamda energiya manbai bo‘lib xizmat qiladigan moddalarni ishlatadigan) 
mavjudotdir”, -degan edi. 
Zamonamizni taniqli virusologlari - taniqli molekulyar virusologiya 
sohasidagi olimlari (1;35) viruslarni tuzilishi va reproduksiyasi va bir sezgir 
hujayradan ikkinchisiga o‘tib ko‘payish xususiyatlariga asoslanib, viruslarga 
quydagicha ta’rif beradilar: “Virus - o‘zining sintetik apparatiga ega bo‘lmagan 
tabiiy sharoitda begona hujayra sistemasida reproduksiyalanadigan hayotning 
hujayrasiz shaklidir. Viruslarda hayotning ikki shakli: birinchisi-hujayra 
tashqarisidagi va ikkinchisi - hujayra ichida reproduksiyalanadigan shakllari 
mavjud. Birinchi ko‘rinishdagi shakllarini quyidagi sinonimlari – virus zarrasi, 
virus korpuskulasi, virion, ikkinchi ko‘rinishdagi shakllarini sinonimlarini esa- 
vegetativ virus, reproduksiyalanuvchi virus, virus-hujayra kompleksi degan edi. 
Virus zarracha stadiyasida u inert, metabolik noaktiv, faqat genetik axborotni 
saqlovchi va bir reproduksiyalangan sezgir hujayradan boshqa yangi 
reproduksiyalanadigan hujayraga transportlanish siklini o‘tadigan formadir. 
Yangi sezgir hujayraga kelib tushgan virus zarrasi reproduksiya siklini yangidan 
boshlaydi. Yangi hujayrada u yangi sifatga ega bo‘ladi va 
reproduksiyalanadigan virusga aylanadi, hujayraning sintetik, fermentativ va
energetik arsenallarini ishlatib, uning faoliyatini virus zarralarini sintezi 
tomonga yo‘naltiradi. Yangi hosil bo‘lgan virus zarralari esa yana ko‘payishga 
moyil bo‘lgan hujayraga tushib va ko‘payish sikli yangitdan boshlanadi. 
Hayratlanadigan joyi shu erdaki o‘z tarkibi tuzilishi jihatidan o‘ta sodda 
bo‘lgan virus zarrasi o‘zidan yuz minglab marta katta va murakkab tuzilishga ega 
bo‘lgan hujayrani engib chiqadi. 
Yana boshqa molekulyar virusologiya sohasidagi olim 
prof. 
V.I.Tovarnitskiyning “Molekulyarnaya biologiya virusov” (1) kitobiga yozgan 
kirish so‘zida “Viruslar avval ma’lum bo‘lmagan nuklein kislotalarining yangi 
formasini borligi va ularning tarkibida avvalda uchratilmagan organik asoslarni 
kashf etilishiga sababchi bo‘ldi. Ular nuklein kislotaning eng muhim genetik 
funksiyaga ega ekanligini, genetik kodni ochilishi, hujayra makromolekulalarini 
sintezini idora qilinish mexanizmini tushunishda va genetik axborotni hujayradan 
hujayraga berilishidagi yangi usullarni bilishda katta ahamiyatga ega bo‘ldilar. 
Viruslarni chuqur o‘rganish - genom strukturasida yozilgan ma’lum o‘ziga xos 
qonuniyatga asoslanib quriladigan gigant molekulali oqsillar mikrodunyosini 
ochilishiga olib keldi. Ular hujayrada oqsillar biosintezini nozik mexanizmlarini, 

---