|
-78-
ko‘rishga Amir Husayn bilan kelishgan Temur 1362-yilda Marv tomonidan Buxoroga
yo‘l oladi. «Ikki kun yo‘l yurib, Qorako‘lga qarashli bir qishloqqa yetdilar, deb
yozadi Bo‘riboy Ahmedov «Amir Temur» tarixiy romanida. Shu yerda Kesh ham,
hatto Soli Saroy ham notinch ekanligi haqida xabar topdilar. Endi nima qilish kerak?
Orqaga qaytishning iloji yo‘q. Qobul taraflarga esa yo‘l berk. Oxiri kengashib, nima
bo‘lsa ham eski reja bo‘yicha Buxoro tarafga borishga qaror qildilar. Temurbek bilan
xotini mulozimlari va xizmatkorlari bilan bir haftadan keyin Buxoroning Zandanisiga
kirib borib, tanish bir savdogarning uyini qidirib topdilar. Xayriyatki, savdogar uyida
ekan. Mehmonlarni xursandchilik bilan qarshi oldi va tashqaridagi katta
mehmonxonasini ularga bo‘shatib berdi. O‘sha kecha Temurbek savdogardan so‘rab-
surushtirib, mamlakatdagi ahvolni bilib oldi. Shundan keyin Temurbek Buxoroga
ham, Samarqandga ham bormay, ularni imkoni boricha chetlab o‘tib, Kesh tarafga
borishga qaror qildi[3.73]. Savdogarning uyida o‘tkazilgan suhbatlarida Amir Temur
ona yurtining uni hamisha qo‘llab-quvvatlashiga ishonch hosil qilgan bo‘lsa ajab
emas.
Movarounnahrda markazlashgan davlat tuzish ilinjida kurash olib borgan.
Amir Temur 1370 yilda hukmdorlikni o‘z qo‘liga oldi. Sohibqiron o‘z davlatini barpo
etish, uni siyosiy, iqtisodiy va harbiy jihatdan mustahkamlashga kirishishdan oldin
qarorgoh – taxt joyi, ya’ni mamlakat poytaxtini tanlashi kerak edi. Amir Temur
saltanat poytaxtini tanlashda ona shahri Buxoroga alohida e’tibor qaratgan edi. Har
gal Buxoroi Sharifga kelib shaharga qaysi darvozadan kirmasinlar, otdan tushib
yayov shaharga kirgan va shaharning har qarich yerini, har bir g‘ishtini muqaddas
bilganlar.
XIV asrning 70-yillarida Movarounnahrda Buxoroi Sharif diniy darajasiga yeta
oladigan shahar topilmasdi. Abu Hafs Kabir zamonlaridan (IX asr) “Qubbat ul islom”
nomini olgan muqaddas shahar Temur saltanatining markazi bo‘lishiga tarixan tayyor
edi. Ammo bu masalada Samarqandda o‘tkazilgan mashvaratda ayrim oqsoqollar
tomonidan Buxoroning Movarounnahrning bir qadar chekkasida joylashganligi
to‘g‘risidagi maslahatlariga quloq tutgan Sohibqiron bobomiz Samarqandni o‘z
-79-
saltanatining poytaxti deb e’lon qiladi. Sharqning bu bobokalon shahri o‘zining
siyosiy, tarixiy, iqtisodiy, jo‘g‘rofiy, madaniy xususiyatlari bilan ustun keldi. Buxoro
ikkinchi poytaxt sifatida saltanat tayanchi bo‘lib xizmat qildi[4.19].
Amir Temur davrida Buxoroda saroylar, masjidlar, xonaqohlar, savdo rastalari
va boshqa imoratlar qad ko‘taradi. Buyuk ipak yo‘lida joylashgan Buxoro katta
savdo-sotiq markaziga aylandi. Buxoroda bu davrda ko‘plab ariqlar chiqarildi.
Ayniqsa shaharning atrofini o‘rab olgan Shohrud arig‘ining qayta tiklanishi, shahar
aholisining obi-hayotga bo‘lgan ehtiyojini ta’minlashga xizmat qildi. Ma’lumki
shahardagi mashhur ariq mo‘g‘ullar hujumi davrida buzib tashlangan edi. Amir
Temur davrida nafaqat Buxoro shahri, balki butun voha obodonlashtirildi.
XIX asrning oxirida Buxoroda bo‘lib, ariq va kanallar tizimini o‘rgangan rus
olimi F.Sitnyakovskiy sharqiy-janubiy tomonga qarab chiqarilgan va xalq xotirasida
Temur ariq haqida ma’lumot berganki, bu kanal Amir Temur farmoyishi bilan
bunyod etilgan [5.139].
Mo‘g‘ullar bosqini davrida butunlay vayron etilgan Buxoro vohasining suv
xo‘jaligi Amir Temur davriga kelib to‘la tiklandi. Bu muzofotda dehqonchilik
maydoni kengaydi. Keyinchalik o‘z bobosining yaratuvchilik va obodonchilik
an’analarini davom ettirgan Mirzo Ulug‘bek davrida Buxoro viloyatining janubi-
sharqiy chegarasiga tutashgan Somonjuq dashtiga suv chiqariladi va yangi yerlar
o‘zlashtiriladi[6.94].
Amir Temur taxtga o‘tirganidan keyin ona yurti Buxoroga tez-tez kelib turardi.
Tarixiy manbalarning guvohlik berishicha, Amir Temur har gal harbiy yurishlardan
zafar bilan qaytganda, albatta Buxoroi Sharifga kelib avliyo-ambiyolarni ziyorat
qilar, so‘ngra poytaxti Samarqandga o‘tar edi. Sohibqiron kelib tavof qilgan
ziyoratgohlardan biri Chashmai Ayub maqbarasidir. U XII asrda qurilgan bo‘lib,
1379-yilda Temur farmoyishi bilan mozor-go‘rxona ustida katta gumbaz quriladi.
Amir Temur ko‘rsatmasi bilan Boharziy va Bayonqulixon maqbaralarida ham
ta’mirlash ishlari olib borilgan. Temur davrida Buxorodagi eng katta machitlardan
biri Namozgohda mehrob devori ta’mirlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
