1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.
Xodimlarni ishga tanlov asosida qabul qilishning ahamiyati nimada? 
2.
Tanlovning qanday tartib qoidalar mavjud? 
3.
Tanlovga topshiriladigan hujjatlar tarkibi qanday bo‘lishi mumikn?
 
4.
Tanlov natijalari qanday rasmiylashtiriladi?

---

150 
8-BOB. XODIMLARNI ISHDAN BO’SHATISH VA MEHNAT 
SHARTNOMASINI BEKOR QILISH
 
8.1.Mehnat shartnomasini bekor qilish tushunchasi, asoslari, tasnifi va 
umumiy qoidalari 
Mehnat shartnomasini bekor qilish muayyan ob‘ektiv va sub‘ektiv omillar 
tufayli yuz beradigan huquqiy xodisa bo‘lib, uning natijasida xodim va ish 
beruvchi o‘rtasdagi mehnat munosabatlari, o‘z navbatida xodim va ish 
beruvchining o‘zaro huquq va majburiyatlari ham barham topadi, ular bir-birlariga 
nisbatan xodim va ish beruvchilik maqomini yo‘qotadilar. 
Mehnat shartnomasini bekor qilish huquqiy tabiatiga ko‘ra ushbu shartnoma 
ishtirokchilari hohish-irodasini yoki uni bekor bo‘lishiga olib kelgan o‘zga holatni 
aks ettiruvchi yuridik faktdan iboratdir. 
Mehnat shartnomasining bekor bo‘lishi ko‘p hollarda uning taraflari 
manfaatiga ta‘sir qiladi. Shu sababli O‘zbekiston Respublikasining Mehnat 
kodeksi, boshqa mehnatga oid qonun hujjatlari uni bekor qilish asoslari hamda 
tartiblarini belgilab beradi va bu bilan xodim va ish beruvchi huquqlari 
buzilmasligi, manfaatlariga putur etmasligi choralarini nazarda tutadi. 
Mehnat qonunchiligida mehnat shartnomasi bekor bo‘lganligini anglatuvchi 
turli atamalar ishlatiladi. Masalan, 
mehnat shartnomasini bekor qilish
, 
mehnat 
shartnomasini to’htatish
, 
ishdan bo’shatish
, 
mehnat shartnomasini barham 
topdirish
kabi tushunchalar aslida bitta ma‘noni, yani xodim va ish beruvchi 
o‘rtasidagi mehnat huquqiy aloqalar tugaganini anglatadi. Shu bilan birga ushbu 
atamalar o‘rtasida muayyan farqlar ham mavjud bo‘lib, masalan, mehnat 
shartnomasini bekor qilish mehnat munosabatlari uning taraflaridan biri erki-
hohishiga ko‘ra bekor bo‘layotganini anglatsa, mehnat shartnomasini barham 
topishi taraflarga bog‘liq bo‘lmagan tashqi ob‘ektiv holatlar natijasida Masalan, 
xodimni vafoti tufayli) o‘zaro munosabatlar xotima topayotganini anglatadi. 
―Ishdan bo‘shatish‖ tushunchasi esa uch holatni:
a). Mehnat shartnomasi bekor bo‘lganini; 

---

151 
b). Mehnat shartnomasini bekor bo‘lishiga olib kelgan holat sodir 
bo‘lgangini; 
v). Xodimga nisbatan intizomiy jazo qo‘llanirlganini anglatadi. 
Xalqaro Mehnat Tashkilotining mehnat shartnomasini bekor qilish 
to‘g‘risidagi 1963 yilgi tavsiyalari va «Tadbirkor tashabbusi bilan mehnat 
shartnomasini bekor qilish to‘g‘risida»gi 1982 yil 22 iyundagi Konvenstiyada 
mehnat shartnomasini bekor qilinishiga doir xalqaro huquqiy taomillar belgilab 
qo‘yilgan.