1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

Terodolit bilan burchak ulchash jurnali.
Asbob
urnatiladigan
nuktalar
Kuzatila-
digan
nuktalar
Verrnerrdan
olingan
sanoklar
Sanoklarning
urtachasi
Burchaklar
kiymati
Burchaklarning
urtachasi
I
II
1
2
3
4
5
6
7
В
С
168
0
26
27
168
0
26
’
30
73
0
34
’
30
’’
А
94
0
52 52
94
0
52
’
73
0
35
’
С
36
0
55 57
36
0
56
’
73
0
35
’
30
’’
В
А
323
0
20
21
323
0
20
’
30
’’
5. Ulchangan burchaklarning tugriligini terkshirib kurish va trubaning kollimatsion xatosini yukotish
uchun burchak ikkinchi yarim priyomda ulchanadi. Bunda verrtikal doyra ung tomonda bulsa chap
tomonga, chapda bulsa-ung tomonga utkaziladi, ya'ni truba zernit orkali aylantiriladi. Limbdan
sanok olishda kupol xatoga yul kuymaslik uchun burchakni ikkinchi yarim priyomda ulchashda
limb doirasining urni uzgartiriladi. Buning uchun limbning maxkamlagich vintini bushatib, doyra
taxminan 90° ga buriladi. Burchakni ikkinchi marta ulchash xam yukoridagi kabi bajariladi, ya'ni
avval ung tomondagi nuktaga, sungra chap tomondagi nuktaga karab verrnerrlardan sanok
olinadi. Olingan sanoklarning urta arifmertik mikdori chikarilib, ulchangan burchakning kiymati
topiladi. Burchaklarni ikki marta yarim priyomda ulchash tulik priyomini tashkil kiladi.
6.Ikki marta yarim priyomda ulchanganda olingan natijalar ayirmasi verrnerr anikligining
ikkilanganligidan kichik bulsa, burchak tugri ulchangan xisoblanadi. Agar burchak tugri ulchangan
bulsa, ularni urtachasani chikarib, jurnalning 7-grafasiga yoziladi. Notugri ulchangan bulsa, burchak
kayta ulchanadi. M: burchak birinchi yarim priyomda ulchanganda 73° 3413011, ikkinchi yarim
priyomida ulchanganda 73°3513011 chikkan, ularning ayirmasi 1; terodolitning verrnerr anikligi I1,
ikkilanganligi esa 2!,Dermak burchak tugri ulchangan. Shunda burchakning urtacha kiymati 73°351
buladi. Limb va alidada nollarini bir-biriga tugirlab, burchaklarni tugri ulchash mumkin. Buning

---

105
uchun limb bilan alidadaning maxkamlagich vintlari bushatiladi va birinchi verrnerrning nol shtrixi
limbning nol shtrixiga tugirlanadi. Sungra alidadani maxkamlanadi va limbni aylantirib, truba orkali
chap tomondagi nuktaga karaladi. Bunda limbning yunaltirgich vinti yordamida iplar sertkasining
kersishgan nuktasi verxaning tubiga vizirlanadi.Keryin alidadaning maxkamlagich vintini bushatib,
truba ung tomondagi nuktaga vizirlanadi va 1-verrnerrdan sanok olinadi. Bu olingan sanok
ulchangan burchakning kiymatini kursatadi. Terodolit bilan burchak ulchashning bu usuli
ulchangan burchaklar kiymatini terkshirish va tafsilotlarni planga olishda kullaniladi.