1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

5. Baromertrik niverlirlash
Ma'lumki, err xavo katlami bilan uralgan. ERrni urab olgan xavo katlami atmosferra
deryiladi. Xar kanday jism kabi xavoning xam ogirligi bor. M: derngiz yuzasidagi 1 litr
xavoning ogirligi taxminan 1,3 gr. kerladi. Xavo ma'lum ogirlikka ega bulgani uchun
bosim vujudga kerltiradi. Xavo bosimi 1 sm2 yuzada taxminan 1 kg ga terngdir. Yukoriga
kutarilgan sari xavo siyraklashadi va shu sababli xavo bosimi xam pasaya boradi.
Dermak, joyning balandligiga karab xavo bosimi xam uzgaradi. Xavo bosimi odatda, mm
va sm xisobidagi simob ustunining balandligi bilan ulchanadi. Xavo termperraturasi 0°
(tserlsiy) paytida derngiz suvi yuzasida atmosferra bosimi 760 mm ga terngdir. Derngiz
satxidan yukoriga tomon bu mikdor kamaya boradi. M: derngiz satxidan 110 m ga
kutarilsak, xavo bosimi taxminan 750 mm, 220 m ga kutarilsak 740 mm buladi. Xavo
bosmining balandlik ortgan sari shu tarika uzgara borishi konunga asoslanib
nuktalarning nisbiy balandligini aniklash mumkin.
Niverlirlashning bu usuliga boromertrik niverlirlash deryiladi. M: xavo bosimi tog etagida 710 mm
bulib, tog terpasida 695 mm ekanligini ulchadik, deryaylik.Tog etagi bilan tog terpasidagi
atmosferra bosimining farki 710-695q15 mm. 1 mm xavo bosimi taxminan 11 m ga terng dersak,
togning nisbiy balandligi 15x11q165 mertr buladi. Nuktalarning nisbiy balandliklari bu usul bilan
taxminiy aniklanadi. Chunki err yuzasidagi xar bir nuktada xavo bosimi turli tabiiy sharoit va
xodisalar ta'siri natijasida uzgarib turadi. Xavo bosimining uzgarishiga, ayniksa atmosferra
sirkulyatsiyasi va xavo termperraturasining ta'siri kattadir. Termperraturaning uzgarishi bilan xar 1
mm bosimga tugri kerladigan balandlik xam uzgari boradi. Odatda 1mm bosimga tugri kerladigan
balandlik kiymati termperratura kutarilganda ortadi, termperratura pasayganda esa kamaya boradi.
M: atmosferra bosmi 720 mm, termperratura 5°S bulsa , 1 mm bosimning balandlik kiymati 10,9
m.ga, termperratura 10°s bulganda 11,12 m ga, 20°s. bulganda 11,9 m. ga, 30°s. bulganda esa 12,3
m. ga ,terngdir.

---

99
Undan tashkari, 1 mm bosmga tugri kerladigan balandlik kiymati atmosferra bosimi turlicha bulgan
joylarda xam xar xil buladi.M: termperratura 0°, bosim 760-750 mm orasida bulsa 1 mm. bosmning
balandlik kiymati 10,69 m ga , 730-720 mm orasida bulsa 11,14 m. ga, 700-690 mm orasida
bulganda esa 11,62 m. ga terngdir. Dermak baromertrik niverlirlash vaktida termperratura va
bosimning uzgarishini e'tiborga olish lozim. Buning uchun xar bir nuktada atmosferra bosimini
ulchash bilan birga xavoning termperraturasi va atmosferra bosimining uzgarishi xama niklanadi.
Nisbiy balandliklarni xisoblab chikarishda bosim va termperraturaning uzgarishiga karab tuzatmalar
kiritiladi.