1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

Geroderzik tayanch shaxobchalarini barpo kilish usullari.
Kordinatalari va absolyut balandligi aniklanib, errning tabiiy yuzasidagi urni maxsus
berlgilar bilan maxkamlangan nuktalar geroderzik tayanch nuktalar deryiladi. Bu

---

45
nuktalar tayanch, punktlari derb xam yuritiladi. Geroderzik tayanch nuktalar yigindisi
geroderzik tayanch shaxobchalarini tashkil etadi.
Geroderzik tayanch punktlar planli va balandlik tayanch punktlarga bulinadi.Agar
punktlarning fakat koordinatlari aniklangan bulsa planli tayaanch punkt, absolyut
balandligi aniklangan bulsa balandlik tayanch punkt deryiladi.
Planli tayanch punktlarning err yuzasidagi urni, ya'ni koordinatlari ikki usul bilan-
astronomik va geroderzik usul bilan aniklaniladi.
Astronomik usul.. Bu usulda tayanch punktlarning gerografik koordinatlari
aniklanadi. Ularning gerografik kerngligi -kuyosh va yulduzlarni astronomik kuzatish
natijasida, gerografik uzokligi esa bir vaktning uzida ikki nuktaning maxalliy vaktini
radioterlergraf orkali bilib olib, ularning farkini aniklash bilan xisoblab chikiladi.
Astronomik tayanch punktlar err yuzasida yogoch stolba yoki kurom (tosh uyumi)
bilan berlgilanadi.
Tayanch punktlarning koordinatlarini astronomik usulda aniklash boshka usullarga
Karaganda osonrokdir. Lerkin ularning aniklik darajasi xozirgi vaktda geroderzik
tayanch nuktalarga bulgan talabga javob berrmaydi.
Shuning uchun astronomik uerl bilan aniklangan tayanch punktlaridan fakat katta
aniklik talab kilmaydigan plan olish ishlarida yoki geroderzik usul kullanib
bulmaydigan joylardagina asos sifatida foydalanish mumkin.
Geroderzik usul. Bu usulda tayanch punktlarining koordinatlari asosan
triangulyatsiya, trilaerratsiya va poligonomertriya mertodlari bilan aniklaniladi.
Geroderzik usul bilan tayanch punktlar koordinatlarini aniklash va ularning yer
yuzasidagi urnini berlgilash ishlariga asosiy geroderzik ishlar deryiladi.
Geroderzik usul bilan planli tayanch shaxobchalarini barpo kilishda boshlangich
nuktalar derb ataladiganbir nercha nuktalarning gerografik koordinatlari astronomik
usul bilan aniklaniladi. Ana shu boshlangich nuktadan boshlab err yuzasida kertma-
kert joylashgan nuktalarning koordinatlari geroderzik ulchash natijalaridan
foydalanilib xisoblab chikiladi. Boshlangich nuktalardan boshlab kertma-kert
joylashgan nuktalarni birin-kertin chizik bilan tutashtirib chikilgan derb faraz kilinsa
tur xosil buladi.Agar shu tur kator uchburchaklardan iborat bulsa-triangulyatsiya
turi, kupburchaklardan iborat bulsa-poligonomertriya turi deryiladi.