1. O’zbek milliy cholg’ularining tarixi va rivojanishi haqida yozing

Bolalar cholg’ularida chalishga o’rgatish: Bolalar cholg’ulari haqidagi bilimlarni mustahkamlash, karnay, surnay, nog’ora bilan tanishtirish. Metallofon, uchburchak, bolg’achada chalish usullarini o’rgatish.  Ularni tovushidan farqlay olish. Qo’shiq, raqs va o’yinlarda  cholg’ularni jo’r qilish.

O’yin: Musiqiy faoliyatlarda olingan bilimlarni o’yinlarda namoyon bo’lishiga erishish. Doira jo’rligida «Chumchuqlar va mushuk», «Ayiqchalar raqsi»,  xalq o’yinlaridan «Chori-chambar», «Chapak chalish», «Qaldirg’och»  kabilarni o’ynash. Bolalarga tushunarli, qiziqarli bo’lgan voqyeaband o’yinlarni tashkil qilish. O’yinda musiqaga mos harakatlanish, nutq, tasavvur va tafakkurni rivojlantirish, bolalar cholg’ulari, o’yinchoq va qo’g’irchoqlardan foydalanish.

Bolalarning mashg’ulotlardan olgan bilimlarini rivojlantirish va mustahkamlash maqsadida «Kuyini top», «Do’stingni ovozidan tanib ol», «Xaltachada nima bor», «Qaysi cholg’u yashiringan», «Qush va qushchalar», «O’rmonda» kabi musiqaviy-didaktik o’yinlarni mashg’ulot vaqtida va mustaqil faoliyatlari davomida gurux xonalaridagi musiqa burchaklarida tashkil etish.

4 yoshli bolaning egallash lozim bo’lgan bilim ko’nikma va malakalar

-Turli hil mazmun va kayfiyatdagi musiqani tinglash, eslab qolish;

-Tinglangan kuylarni tanib olish va ularning bastakori nomini bilish.

-Kuy, qo’shiq va raqs haqida tushunchaga ega bo’lish.

-Karnay, surnay, nay, nog’ora, doira kabi xalq cholg’u asboblarini  tanish va ovozidan farqlash.

-Qo’ng’iroqcha, shiqildoqlar, doiracha, buben, metallofon, sunaycha, bolg’acha, uchburchak kabi bolalar cholg’ularida chalish usullarini bilish;

-Birgalikda kuylay olish;

-Qo’shiq kuylash bilan bir vaqtda harakatlar bajara olish.

-Harakatli o’yinlarda faol ishtirok etish.

-Turli predmetlar bilan harakatlar bajarishni uddalash

2. Musiqa mashg’ulotlar haftasiga necha marta o’tkaziladi? T. Ib: (Mashg’ulotlar davomiyligi ) Mashg’ulot  boshida  kichik  musiqiy – ritmik  mashqlar,  ular  birorta raqs  elementlari  ham  bo’lishi  mumkin. Bunday  harakatlar  bola  diqqatini  jamlaydi.

Ritmik  mashqlardan  so’ng  bolalar  o’tiradilar  va  musiqa  tinglaydilar. Keyin  esa  qo’shiq  kuylashga  o’tadilar. Bolalar  bir  mashq  davomida  2 – 3 ta  qo’shiq  kuylashadi. Masalan, marsh, raqs, qo’shiq  jarayonida  musiqa savodidan xabardor  bo’ladilar. Bunday  mashg’ulotlar  mavzuli  mashg’ulotlar  deyiladi.

Yana  biri  bu  kompleks  mashg’ulotlardir. Bunda  bolalar  bilan  faqat  musiqa  emas, balki, adabiyot  va  tasviriy  san’at  bilan  shug’ullanadilar. Bunday   mashg’ulotlar  asosida  uchta  san’atni birlashtiruvchi  badiiy  obraz  yotadi. Masalan, «Qish  zavqi»,«Kuz  keldi», «Bahor».

Musiqa  mashg’ulotlari – har  bir  bolaning  musiqiy  qobiliyatini   maqsadga  muvofiq  va  har tomonlama  ta’lim – tarbiya  beruvchi  mashg’ulotlardir. Ularda  har  xil  faoliyat  turlari: kuylash, ritmik  harakatlar  bajarish, musiqa  tinglash, musiqa  savodi  bilan  tanishtirish  kabi  faoliyatlarni  uzviy  bog’lab  olib  boradilar. Musiqa faoliyatini  bajarish  bolalarni  faolroq  bo’lishlariga  asos  bo’ladi. Tashkil  etiladigan bayramlar  ham  qiziq  va  muvaffaqiyatliroq  o’tadi.

Musiqa  mashg’ulotlari  butun  guruh  bilan  bir  vaqtda  o’tkaziladi. Uning  mazmuni  va  tuzilishi  bolalar  yoshi  va  beriladigan  vazifalarga  bog’liq.

          Kichik  guruhida   15 – 20  daqiqa  olib  boriladi.

          O’rta  guruhida     20 – 25  daqiqa  olib  boriladi.

          Katta guruhda       25 – 30  daqiqa  olib  boriladi.

          Tayyorlov guruhida  30 – 35  daqiqa  olib  boriladi.

 

Musiqa  mashg’ulotlar  haftasiga  ikki  marta o’tkaziladi. Unda guruhning barcha  bolalari  ishtirok  etadi. Musiqa  mashg’ulotlari – musiqa  tinglash, qo’shiq  o’rgatish, musiqiy – ritmik  harakatlar  bajarish,  raqsga  tushish, musiqiy – didaktik o’yinlar, bolalar cholg’u  asboblarida chalishga o’rgatish  va  musiqaga  oid  ma’lumotlarni  qamrab  oladi. Har bir mashg’ulotdan mashg’ulotga sayin bolalarga musiqaviy ta’lim-tarbiya berishning qaysidir vazifasi hal etib boriladi. Musiqa rahbari  ushbu  ishda  rahbarlik qiladi, to’g’ri yo’l ko’rsatib, maslahat va tavsiyalarini berib boradi.

Bolalarni  bilim  va  malakalariga  qo’yiladigan  talablar  har  bir  guruh  uchun  faoliyat  turiga  qarab  tuziladi.

Bunday  mashg’ulotlarning  qiyinligi  shundaki, bolalarning  diqqatini  bir  faoliyatdan  ikkinchi  faoliyatga  ko’chirish  kerak  bo’ladi. Shu  ketma – ketlikni  reja  asosida  amalga  oshirish  murakkabdir. Chunki  bolalarning  psixologik  xususiyatlarini  hisobga  olsak,  ular  bugun  o’rgangan asarlarini  keyingi  safar  unutishlari  mumkin.

Zamonaviy  pedagogika  ta’lim  tizimining  maqsadi, yangi  toifaga  mansub  bo’lgan  musiqa  rahbarining  umumiy  va  kasb  kamolotiga   erishishdan  iborat

148. Bolalar repertuarini tanlashda qo’yiladigan zamonaviy talablar T/I:(repertuar, musiqani idrok etish )  Bolalar repertuarini tanlashda qo’yiladigan zamonaviy talablar

Mavjud pedagogik vazifalar saqlangan holda O’zbekistonga xos milliy qadriyatlar, an’analar, xalq ijodi, musiqa merosini bolalarni idrok etish qobilyati darajasida bosqichma – bosqich tadbiq etish  nazarda tutiladi.

     Ertalabki badan tarbiya, turli shakldagi mashg’ulotlar, mehnat, sayr, nafosat soatlari, o’yin kulgi, bayramlarga oid asarlarni aniq rejalashtirib, o’z o’rnida va me’yorida qo’llash «Milliy tafakkur» muammosining yechimiga erishishda muhim omil bo’ladi.

      Avalam bor musiqa repertuarlari bolajonlarda jonajon Vatanga muhabbat, mehnatsevarlik, tabiatini e’ozlaщ, do’stlik, hamjihatlik, rahm – shafqat kabi xislatlar musiqaviy obrazlar orqali idrok etilishga qaratilgan. Bunda Respublika miqyosidagi ijodkor tarbiyachilarning ilg’or tajribalari natijasi, yangicha ishlash metodikasiga asoslangan musiqiy repertuarlari       bolalarning yoshiga mos bo’lgan (bilim va malakalar darajasi, musiqaga munosabati, qiziqishi, qobilyati, sog’lig’i, kayfiyati, bogchadagi muhit va boshqalar)holatlarni musiqiy faoliyat turlarini hisobga olgan holda besh qismga bo’linadi. o’quv materiallari choraklarga taqsimlangan bo’lib, bolalarning mehr faoliyat turlariga muofiq tanlanishi dastlabki bilim va ko’nikmalarni egallashda, ta’lim maqsadlarni egallashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mashg’ulotning tuzilishi o’quv materialllarining mazmunidan kelib chiqish lozim. Bunda asarning tarbiyaviy ahamiyati, ularning badiiy Qoyaviy saviyasi, bolalar yoshiga mosligi, asar mavzusining xilma – xilligi hisobga olinadi.

    Ma’lumki, musiqiy faoliyat musiqa tinglash, qo’shiq aytish, musiqiy ritmik harakat, bolalar cholg’u asboblarida chalishni o’rganish kabi turlarga bo’linadi. Har bir faoliyat turi bolaning musiqiy didini rivojlantirishga yordam berib, ma’lum malakani shakllantiradi.

Maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa ta’limi va tarbiyasi musiqa rahbari tomonidan olib boriladi. Uning asosiy maqsadi maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni yoshligidan boshlab ularning dunyoqarashini shakllantirish hamda musiqiy didini o’stirib borish, bolalarga musiqani o’rgatish jarayonida unlarga tabiat, jamiyat, mahalla, ota-ona, ta’lim muassasasi va umuman olganda hayotda o’z o’rnini topishida ilk musiqiy tushunchalarni berishdan iboratdi. Musiqa tarbiyachisi musiqa mashg’ulotlari asosida bolalarga ta’lim va tarbiya berish borasida oldiga qo’yilgan pedagogik maqsad va vazifalarni amalga oshirish uchun eng avvalo, bolalarning musiqiy uquvi va qobiliyatlarini muntazam ravishda o’stirib borish uchun harakat qilishi lozim.

Mutaxassislar tomonidan maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining musiqiy uquv va qobiliyatlarini quyidagi faoliyat turlarida ajratgan holda tasnif etadilar. Jumladan, tarbiyalanuvchilarning musiqiy tovushlarni baland-pastligini his etish qobiliyati;

- musiqiy tovushlar rangini bir-biridan farqlanishini bilish;

-        bolalarni musiqaga mos harakat bajarishlarini xis etishlariga o’rgatish, qadam tashlab, chapak chalib musiqani xotirada saqlash, his etish va ifodalash;

- musiqa tinglash qobiliyatini o’stirish;

-  jamoa bo’lib kuylash;

- aytim so’zlarini ma’no va mazmunini o’rganish uchun ularni mushohada qilish qobiliyatini o’stirish.

Maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalanuvchilarning musiqiy qobiliyatlarini shakllantirishning yana bir o’ziga xos shakli sifatida mashg’ulotlarda musiqiy faoliyaning barcha shakllarini musiqa rahari tomonidan ishlatish talab etiladi. Garcha, tarbiyalanuvchida musiqa mashg’ulotiga nisbatan qiziqish ortsin. Shuningdek, musiqa rahbari tomonidan amalga oshirilgan ishlar musiqa mashg’uloti jarayonida rivojlanib borsin.

Yuqorida ta’kidlab o’tilgan maqsadlardan kelib chiqqan holda maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan musiqa ta’lim-tarbiyasining asosiy vazifalari etib quyidagilarni tavsiya etish mumkin:

Birinchidan, tarbiyalanuvchilarni musiqaga bo’lgan qiziqishlarini oshirish borasida o’quv dasturda repertuar tanlashda ularning yoshiga xos jihatlarini e’tiboga olish;

Ikkinchidan, tarbiyalanuvchilarni musiqiy asarlar bilan tanishtirish jarayonida ularda musiqiy ohangga bo’lgan his-tuyg’ularni hosil qilish yo’li bilan Ona-Vatan, xalq, millatga nisbatan mehr-muhabbatni tarbiyalash, shu orqali ularning musiqa haqidagi tasavvurlarini boyitish;

Uchinchidan, bolalarni musiqa tinglash, qo’shiq kuylash, musiqa ostida ritmik harakatlarni bajarish, bolalar cholg’u asboblarida jo’r bo’lish faoliyatlari yordamida ijodiy qobiliyatlarini shakllantirib borish;

To’rtinchidan, bolalar ovozini asrab tarbiyalash, qo’shiqlarni sodda, ravon, erkin, tabiiy va ifodali kuylashga o’rgatish hamda unga odatlantirish;

Beshinchidan, tarbiyalanuvchilarni musiqiy asarlardan zavq olishlari, shu asosda ularning musiqiy did va badiiy fikr yuritishlarini rivojlantirish;

Oltinchidan, musiqa mashg’ulotlari jarayonida musiqiy asardagi badiiy obrazlarni o’yin va raqs ifoda etishga o’rgatish;

Yettinchidan, musiqa mashg’ulotlarida bolalarni milliy qadriyatlarimiz bilan tanishtirish, milliy cholg’u sozlar jo’rligida milliy ohang-kuy va musiqiy-ritmik harakatlarni bajarishga o’rgatish;

Sakkizinchidan, musiqa mashg’ulotlari mazmunini maktabgacha ta’lim muassasasi, Vatan, shahar, mahalla, tabiat, jamiyat  hayoti bilan bog’lash, ta’lim muassasalarida o’tkaziladigan tadbirlarda o’rganilgan kuy va qo’shiqlar bilan ishtirok etish. Turli ertaliklar, konsertlar tashkil etish kabi vazifalarni amalga oshirish talab etiladi.
147.Nutqiy nuqsoni bor bolalar bilan ishlash metodikasi T/I:( logoritmika, intonasiya Ma’lumki, nutqida nuqsoni bo’lgan bolalar bilan ishlashda, ularning nutqlarini tiklashda  musiqa mashg’ulotlari katta o’rin tutadi. Bunday gurux bolalari bilan musiqa rahbari logoped musiqa rahbari bilan hamkorlikda ishlasa o’z maqsadiga yetadi.

       Nutqida  nuqsoni  bor   bolalarning nutqini  tiklashda  musiqa raxbarlari ko’proq logoritmikaga e’tibor qilishlari ko’zda tutiladi. Bunda:

Ø     to’g’ri nafas olishni yo’lga qo’yish;

Ø     ovozni rivojlantirish ustida ishlash;

Ø     temp va ritm ustida ishlash;

Ø     eshitish va xotirani rivojlantirish;

Ø     umumiy va maxsus motorikani rivojlantirish;

Ø     so’zlarni xarakatlar bilan to’g’ri ishlay olish;

Ø     intonasiya va shu registrlar ustida ishlash;

Ø     o’yinlar.

Yuqorida ko’rsatilgan  tavsiyalar  mashg’ulot  jarayonida   o’z  samarasini beradi. Bolalarning musiqa tafakkurini rivojlantiradi. Idroki va hissiyotini tarbiyalaydi.

Maktabgacha yoshdagi bolalar yorqin va quvnoq ranglarni xush ko’radilar, ularda  bu orqali quvnoqlik  hissiyotlari rivojlanib boradi

146. Musiqa mashg’ulotlarini tashkil etish metodikasi T/I:( o’rgatiladigan repertuar, faoliyat turlari, ketma – ketligini ) Musiqa mashg’ulotlarini tashkil etish metodikasi  va maktabgacha ta’limning kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan Davlat talablari. Maktabgacha ta’lim jarayonida tarbiyalanuvchilarning tayyorgarlik darajasiga qo’yiladigan minimal talablar. Musiqa  mashg’ulotlarini o’tkazish metodikasi fanidan ta’lim mazmunining minimal hajmi. Tarbiyalanuvchilarning musiqa mashg’ulotlarida egallashi lozim bo’lgan kompetensiyalari. Musiqa   mashg’ulotlari ta’limi dasturi mazmuni, mohiyati va tahlili. Mashg’ulotlar tahlili. «Bolajon» maktabgacha  ta’lim  muassasalari  uchun  ishlab chiqilgan  dastur – davlat  hujjati bo’lib, musiqa  rahbarini  ta’limiy   tarbiyaviy   ishi,  bolalarni   barkamol   tarbiyalab   maktab  ta’limiga   tayyorlashini   nazarda   tutadi. Musiqa   mashg’ulotlarini  rejalashtirar  ekan, pedagog  bolalarning  aqliy, jismoniy, emosional yuklamalarini  hisobga  olishi  kerak  va  shunga  ko’ra  o’rgatiladigan  repertuar  va  faoliyat  turlarini  ketma – ketligini  to’g’ri  tuzishi  kerak.

Har bir musiqa rahbari xar bir musiqa mashg’ulotini qiziqarli va bolalar xotirasida uzoq saqlanishi uchun ko’rgazmalardan unumli foydalanishni bilishi zarur.   Mashg’ulotni tashkillashda musiqa rahbari quyidagilarni  yoddan  chiqarmasligi  kerak:

Ø  mashg’ulot bayoni, yangi qo’shiq, raqs xarakatlari, foydalaniladigan cholg’u asboblari uchun tayyorlangan ko’rgazmalar;

Ø    qismlarni bir-biriga uzviy bog’lay olish;

Ø    bolalarni qiziqtirish uchun ularning yosh xususiyatlarini e’tiborga  oligan xolda sodda va past ohangda muloqatda bo’lish;

Ø  texnika vositalaridan foydalana olish;

Ø  musiqiy ta’limiy va didaktik o’yinlar yordamida  bolalar bilim va ko’nikmalarini mustahkamlab borish;

Ø  musiqaviy xarakatli o’yinlarni atributlar va  o’yinchoqlar yordamida tashkillashtirish.

     Mashg’ulotni   rejalashtirishda  quyidagilarga  e’tibor                                              berishi kerak:

Ø  Musiqa tinglashda  rasmlardan, bastakor va kompazitor portretlaridan, xilma-xil rangdagi shakllardan foydalanish;

Ø  Ovoz diapozonini kengaytirish mashqlarida musiqali zinacha ko’rgazmali qurollar, tarqatma  materiallardan foydalanish;

Ø  Qo’shiq kuylaganda rasmlarga qarab qo’shiq nomini topish;

Ø  Laparlar va raqslarni ijro etganda atributlar(gullar, lentalar, v.b.) foydalanish;

Ø  Bolalarni ijodiy kobiliyatini rivojlantirishda musiqali   xarakatli va obrazli o’yinlarni o’rgatilganda shu o’yinga mos atributlarni tayyorlab fikrlashga o’rgatish, sahnalashtirilgan jarayonda bolalarni  mustaqil xarakat qilishlariga imkon yaratadi va katta o’rin egallaydi.

168. So’zlab berish metodining turlariT/I:( tushuntirish, izohlash)