1. O’zbek milliy cholg’ularining tarixi va rivojanishi haqida yozing

                         Har doim bo’lsin quyosh, Vatan nurlarga to’lsin .    

                         Istagimiz yagona, tinchlik barqaror bo’lsin . 

Qo’shiq «Aziz bo’ston»  

Dilorom Omonullaeva musiqasi. Mirpo’lat Mirzo she’ri 

                             

Boshlovchi:  Porloq diyorimizning ertangi kun soxiblari. Mana bayramimiz ham o’z nixoyasiga 

yetay  deb  qoldi.  Bolalar,  biz  yaxshi  va  tinch  yashashimiz  uchun,  osmonimiz  musaffo,  yerimiz 

go’zal,  gullar  va  o’simliklarga,  meva-yu  sabzavotlarga  boy  bo’lishi,  ariq  va  daryolarimizda 

suvlar  oqib  turishi  uchun  doim  ona  tabiatimizni  asrashimiz,  unga  to’g’ri  munosabatda 

bo’lishimiz  lozim.  Men  sizlarni  O’zbekistonning  mustaqillik  bayrami  bilan  yana  bir  bor 

tabriklayman. 

100. Kichik guruh (3 yoshli) bolalari bilan musiqa mashg’ulotlarini o’tqazishga doir metodik tavsiyalar? T/ib: bolalar ijodiy qobilyatlari asosida

Turli yosh guruhlarida tashkil qilinadigan  integrallashgan mashg’ulotlarda amalga oshiriladigan ijodiy faoliyat turlari bolalarning psixologik, yosh va fiziologik xususiyatlarini to’la mos bo’lishi inobatga olinishi o’ta muhim.Masalan, kichik  yoshidagi  bolalar bilan o’tkazadigan integrallashgan mashg’ulotlarimda quyidagi faoliyat turlaridan  kompleks tarzda  qo’llashda:

·                   nutq o’stirish - ertak, she’r, qo’shiq

·                    jismoniy tarbiya-musiqiy – ritmik harakatlar, mashqlar

O’rta yoshdagi MTM guruhlarida e’tirof etilayotgan talablar musiqa ham teatrlashtirish hisobiga yanada boyitiladi:

·        musiqa – ohang, ritm, uyg’unlik -garmoniya, dinamika, intonasiya

·        teatrlashtirish -dramalashtirishning ifodali vositalari: harakatlar, jestlar,  imo-ishoralar, ovoz, intonasiya, holatlar;
74.Musiqani idrok etish nima T. ib: (musiqiy idrok)

Idrok san’ati o’zidan kiyin psixologik faoliyatni namoyon qiladi, qaysiki, intellektual, bilish, emosional momentlarni birlashtiradi. Musiqa san’ati asarlarini tushunish masalasi o’zidan o’zi kelib chiqishi mumkin emas. Uni o’rgatish kerak. Musiqa asarlarini idrok etish hissiyotidan boshlanadi. Musiqa asarlarini idrok etish emosional jonkuyarlikni vujudga keltiradi. Bolaning bu holatida unga tanish mazmun va quvonch-idrok asosida emosiyalarning paydo bo’lishidir. Bolalarda asarni tushunib qabul qilish qobiliyatini tarbiyalash zarur.

Musiqani idrok etish ilk bolalardan shakllanadi. To’plangan emosional musiqaviy taassurotlar qo’shiq aytishga, musiqa asboblarini chalishga, badiiy xalq qo’shiqlaini aytishga olib keladi.

Hissiyot, eshitish, idrokning rivojlanishi asosida bolalarda musiqaviy taasurotlar to’plana boshlaydi. 7 yoshli bola musiqaning mazmuniga qarab qayg’uradi va fikr yuritadi. Biz bola oldiga musiqani idrok etishninng payida bo’lishi vazifasini qo’yamiz. Keyin esa tashqi ta’sir etish orqali musiqaviy taasurotlarni yig’indisi vazifasini.

 Estetik idrok – bu 2 asosiy komponentlar yig’indisidir: emosionallik  va  tushunarlilik. Lekin  bunga yana hayol va harakat momenti – ritm ham qo’shiladi.

 Keyin  MTMgacha    yoshdagi   bolalar  tanish  musiqani  biladilar, marsh,  plyaska, alla  musiqalarni  ajratadilar,  musiqaning   sokin  va  quvnoq   xarakterini   ajratadilar, lekin   uni   yosh   xususiyatlari  kuchiga ko’ra   so’z   orqali   ifodalay   olmaydilar.  4-5 yoshda  bolalar   obrazlarni detallashtiradilar, musiqaning  kontrast  xarakterlarini  qisman ajratadilar, musiqa  asarlarining ifodaliligi  shakl  va  vositalarini tushunadilar.  Pedagogning  savoli va talabiga  so’z  orqali  javob qaytaradilar.  6-7 yoshli bolalar quyidagi terminlar orqali: kirish, kuplet, birga aytish bo’lim. temp va boshqalar, differensiyalashtirishlari va umumlashtirishlari mumkin. Ular musiqa asarlarining ifodaliligi xarakter va vositalarini tushunadilar va o’yin obrazlariga qarashadi.

Shunday qilib musiqa idrokini tarbiyalash quyidagicha boradi:

1. Musiqa materialini ajratib olish.

2. Tarbiya va ta’lim metodlarini tizimiylashtirish.

3. Ishning turli bosqichlaridan foydalanish.

4. Musiqa   asarlarining  turli-tuman   tematiklaridan   foydalanish (ijtimoiy, tabiat, mehnat, bolalar turmushi, ertaklar).

5. Musiqa asarining obrazlar soni va shaklsiga qarab asta-sekin murakkablashib borishi.

 Musiqani emosional uchun uning  tovush  materialini   qabul qilishni bilish zarur, uni eshitish, ifferensiyalashni   bilish kerak. Bu malaka bolalar  bilan  musiqa  asarlarini (oddiylarini) analiz  qilish,  ular  diqqatini  musiqa  ifodaliliga vositalariga qaratish yo’li bilan rivojlantiriladi. Musiqa asarlarini analiz qilish orqali bola musiqani o’ziga xos tilini ajrata boshlaydi – musiqaning xarakteridagi dunyodagi obrazlar bilan bog’liqlik ular emosional   kayfiyatini  (lirika,    bardamlik,    tantanavorlik    va boshqalar)
23. Estetik idrok –bu ikki asosiy komponentlar yig’indisidir bular …? T. Ib: (bolalar yosh xususiyatlari)  Estetik idrok – bu 2 asosiy komponentlar yig’indisidir: emosionallik  va  tushunarlilik. Lekin  bunga yana hayol va harakat momenti – ritm ham qo’shiladi.

 Keyin  MTMgacha    yoshdagi   bolalar  tanish  musiqani  biladilar, marsh,  plyaska, alla  musiqalarni  ajratadilar,  musiqaning   sokin  va  quvnoq   xarakterini   ajratadilar, lekin   uni   yosh   xususiyatlari  kuchiga ko’ra   so’z   orqali   ifodalay   olmaydilar.  4-5 yoshda  bolalar   obrazlarni detallashtiradilar, musiqaning  kontrast  xarakterlarini  qisman ajratadilar, musiqa  asarlarining ifodaliligi  shakl  va  vositalarini tushunadilar.  Pedagogning  savoli va talabiga  so’z  orqali  javob qaytaradilar.  6-7 yoshli bolalar quyidagi terminlar orqali: kirish, kuplet, birga aytish bo’lim. temp va boshqalar, differensiyalashtirishlari va umumlashtirishlari mumkin. Ular musiqa asarlarining ifodaliligi xarakter va vositalarini tushunadilar va o’yin obrazlariga qarashadi.

Shunday qilib musiqa idrokini tarbiyalash quyidagicha boradi:

1. Musiqa materialini ajratib olish.

2. Tarbiya va ta’lim metodlarini tizimiylashtirish.

3. Ishning turli bosqichlaridan foydalanish.

4. Musiqa   asarlarining  turli-tuman   tematiklaridan   foydalanish (ijtimoiy, tabiat, mehnat, bolalar turmushi, ertaklar).

5. Musiqa asarining obrazlar soni va shaklsiga qarab asta-sekin murakkablashib borishi.

 Musiqani emosional uchun uning  tovush  materialini   qabul qilishni bilish zarur, uni eshitish, ifferensiyalashni   bilish kerak. Bu malaka bolalar  bilan  musiqa  asarlarini (oddiylarini) analiz  qilish,  ular  diqqatini  musiqa  ifodaliliga vositalariga qaratish yo’li bilan rivojlantiriladi. Musiqa asarlarini analiz qilish orqali bola musiqani o’ziga xos tilini ajrata boshlaydi – musiqaning xarakteridagi dunyodagi obrazlar bilan bog’liqlik ular emosional   kayfiyatini  (lirika,    bardamlik,    tantanavorlik    va boshqalar)
4. Estetik idrok nimalarda namoyon bo'ladi. T. Ib: (ijodiy qobilyat)  Bolalarni  shaxs  sifatida  tarbiyalash  uchun  ta’lim,  jismoniy  va  ongli  tarbiya  uyg’unlikda  olib  borilishi  kerak. Bu  maqsadga  erishish  uchun  bolalarda  to’g’ri  tashkillashtirilgan  musiqiy  mashg’ulotlar tashkil  etiladi. Estetik  tarbiya  MTMgacha  yoshdagi  bolalarda go’zallikni  tushunish, uni his qilish, yaxshi  va  yomonni, badiiy  san’at  turlarini  farqlay  olish  va  ularga  ijodkorona  yondashishga  yo’naltirilgandir. Estetik  tarbiyaning  eng  ko’zga  ko’ringan  omillaridan  biri  bu – musiqadir. Bu  maqsadlarga  erishish  uchun  MTMgacha  yoshdagi  bolalarning  umumiy  musiqiyligini  rivojlantirish  kerak. Bolalarning  umumiy  musiqiyligiga  nimalar  asos  bo’ladi: musiqa bolaning  estetik  tarbiya  omili  sifatida  unga  go’zallikni   qabul  qilish, tushunish  qobiliyatlarini  rivojlantirish.

Bu  masalalarni  hal  etish  uchun  umumiy  musiqiylikni  rivojlantirish zarurdir.

       Musiqiy  omillar  3  tamoyilga  bo’linadi:

1. Musiqaning  xarakteri, kayfiyatini  his  etish, musiqaga  emosional  munosabat  bildirish (musiqaning  ifodaviyligi  va  tasviriyligi). Bolada  musiqani  tinglaganda  uning  xarakteriga  mos  kayfiyatda bo’lishiga  erishish  kerak.

2. Eng  yorqin  musiqiy obrazli  asarni  tinglash, taqqoslash  va  baho  berish. Bunda  musiqa  ifoda  vositalari, musiqiy  asboblar  tembrlari, eshitish  madaniyati  talab  etiladi. Masalan, cholg’u  asboblarning  yuqori  va  past tembrlari (skripka – alt, kontrabas – violonchel  va  boshqa  cholg’u  asboblar)

3. Musiqaga  ijodkorlik  munosabatini  bildirish. Har  bir  bola  biror musiqiy  asarni  eshitib  o’zicha  badiiy  tasavvur  qiladi  va  qo’shiqda, o’yinlarda, raqs  elementlari  bilan   hissiy  munosabat  bildirishi  mumkin. Bu  bolalarda  ijrochilikning  ilk  namoyishlari, ya’ni  ilk  urug’lari  bo’lishi  mumkin. 

a) Musiqa – bolalarning  aqliy  faoliyatining  faollashtiruvchi  omildir.

b) Musiqa – ahloqiy  omil  bo’lib, ma’naviyatning  ajralmas  qismini tarkib toptiradi. Musiqadan  an’analarga  hurmat, Vatanni  sevish  va  boshqa  tarbiyaviy  axloqiy  fazilatlarni  tarbiyalaydi.

v) Musiqa – jismoniy  tarbiya  omili  hamdir.

Musiqa bolalarning his – tuyg’ulariga bevosita  ta’sir  qilishi  orqali ularning  ma’naviy  qiyofasini  shakllantiradi. Musiqa  san’atining  ta’sir  kuchi  boshqa – ta’kid  va  uqtirishlarga  nisbatan   kuchliroq  bo’ladi.

Bolalarni  har  xil  emosional – obrazli  mazmundagi  asarlar  bilan  tanishtirar  ekanmiz, biz  beixtiyor  ularni  hissiyotlariga  ta’sir  qilamiz  va  ularni  kechinmalar  olamiga  olib  kiramiz.

 Bolani musiqaviy asarlarni idrok etish to’g’risidagi masalaga to’xtaymiz.

Idrok san’ati o’zidan kiyin psixologik faoliyatni namoyon qiladi, qaysiki, intellektual, bilish, emosional momentlarni birlashtiradi. Musiqa san’ati asarlarini tushunish masalasi o’zidan o’zi kelib chiqishi mumkin emas. Uni o’rgatish kerak. Musiqa asarlarini idrok etish hissiyotidan boshlanadi. Musiqa asarlarini idrok etish emosional jonkuyarlikni vujudga keltiradi. Bolaning bu holatida unga tanish mazmun va quvonch-idrok asosida emosiyalarning paydo bo’lishidir. Bolalarda asarni tushunib qabul qilish qobiliyatini tarbiyalash zarur.

Musiqani idrok etish ilk bolalardan shakllanadi. To’plangan emosional musiqaviy taassurotlar qo’shiq aytishga, musiqa asboblarini chalishga, badiiy xalq qo’shiqlaini aytishga olib keladi.

Hissiyot, eshitish, idrokning rivojlanishi asosida bolalarda musiqaviy taasurotlar to’plana boshlaydi. 7 yoshli bola musiqaning mazmuniga qarab qayg’uradi va fikr yuritadi. Biz bola oldiga musiqani idrok etishninng payida bo’lishi vazifasini qo’yamiz. Keyin esa tashqi ta’sir etish orqali musiqaviy taasurotlarni yig’indisi vazifasini.

156.Integrallashtirilgan mashg’ulotlarda musiqali didaktik o’yin psixologiyasi T/I:( idrok, zehn qobiliyat ) Musiqa psixologiyasi psixologiya yo’riqlariga asoslanarkan, bu tarmoq bolalarning tabiiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini to’g’ri yo’naltiruvchi va musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beruvchi musiqa pedagogikasiga uzviy bog’liqdir. Musiqani eshitish qobiliyati, musiqiy xotira, ritmni aniqlash, tekshirish kabi an’anaviy usullar bilan bir qatorda musiqa psixologiyasida musiqiy zehn, musiqiy iste’dod, qobiliyatlarni aniqlash, asarlarni o’rganish va ular ustida ishlash, konsertlarda chiqish uchun tayyorgarlik ko’rish, bolalar va konsert jamoasi bilan o’zaro munosabatlar bolalar bilan ishlashning aniq usullarini topishga yordam beradi.

Shu bilan birga o’yinli texnologiyalardan foydalanishda bir qator psixologik xususiyatlar ham namoyon bo’ladiki, buning oqibatida har bir bola o’zining shaxsiy imkoniyatlarini namoyish eta oladi.

 Ijtimoiy xayotda o’zi egallagan o’rinni barqarorlashtiradi. O’z–o’zini boshqarish ko’nikmalarini hosil qiladi. O’yinli texnologiyalar nafaqat nazariy bilimlarini mustahkamlash, ularning amaliy ko’nikma va malakalarga aylanishni ta’minlabgina qolmay, balki bolalarda muayyan ahloqiy, irodaviy sifatlarini ham tarbiyalashga yordam beradi.

Pedagog va psixolog olimlar D.N.Uznadze, L.S.Vigotskiy, A.N.Leontyev, S.A.Shmokov, G.K.Selevko, P.Ya.Galperin, I.Olloyorov, A.Verbiskiy va boshqalar o’yinlarga asoslanuvchi faoliyatning mohiyati, ularning o’ziga xos xususiyatlarini, imkoniyatlari borasida tadqiqot ishlarini olib borganlar.

Ayni vaqtda biz bu borada zarur nazariy va amaliy ma’lumotlarga egamiz. O’yinlarni tashkil etishda quyidagi maqsadlar ko’zda tutiladi.

 

1.                      Ta’limiy (didaktik) maqsad.

2.                      Tarbiyaviy maqsad

3.                      Faoliyatni rivojlantirishga yo’naltiruvchi maqsad

4.                      Ijtimoiy maqsad