1. O`z betinshe jumıs

Suwjarg`an ma`deniyati’: B.e. shekemgi 2 mi’n`i’nsha ji’llar ortasi’nda Orta Aziyani’n` qubla rayonlari’nda diyxanshi’li’q penen shug`i’llani’p, qon`si’ qa`wimler menen ekonomikali’q-ma`deniy baylani’sta boli’p jasag`an qa`wimlerdin` bir topari’ A`miwda`r`yani’ o`rlep kelip, Aqshada`r`ya del`ta boyi’ndag`i’ Kelteminardi’n` urpaqlari’ menen aralasi’p ha`m suwjarg`an ma`deniyati’n payda etedi. Suwjarg`anli’lar, suwg`ari’p diyxanshi’li’q etedi, sharwashi’li’q ha`m bali’qshi’li’q penen de shug`i’llanadi’. Olardi’n` materialli’q ma`deniyati’nda, a`sirese, gu`lal i’di’slardi’n` tu`ri, nag`i’slari’ Tu`rkmenstanni’n` qubla rayoni’nda, Anaw ma`kani’nda ha`m Iranni’n` shi’g`i’s taw eteklerinde jasag`an qa`wimlerdin` xojali’q buyi’mlari’na uqsawi’, bul eller arasi’ndag`i’ ma`deniy baylani’slardi’ da`lilleydi. Suwjarg`an ma`deniyati’na tiyisli esteliklerge: Qami’sli’ 1,2, Janbas 6, Bazar 1,2 ha`m Qawi’nli’ 1 jatadi’.
Tazabag`jap ma`deniyati’: B.e.shekemgi XV a`sirde, Suwjarg`anlar menen irgeles Tazabag`jap ma`deniyati’ payda boladi’. Tazabag`jap ma`deniyati’ni’n` payda boli’wi’na b.e. shekemgi 2 mi’n`i’nshi’ ji’llari’ qubla Aral boylari’na, jergilikli xali’qlar arasi’na Qubla- Ural boylari’nda Srub ma`deniyati’n payda etken, Bati’s Qazaqstanda ha`m Sibir`de sharwashi’li’q penen shug`i’llang`an qa`wimlerdin` aralasi’wi’ sebep boladi’.
Tazabag`japshi’lar, bronza a`sirinde A`miwda`r`yani’n` eski tarmag`i’ Aqshada`r`ya del`ta boylari’nda suwg`ari’p diyxanshi’li’q etedi. Diyxanshi’li’qti’n` qazi’p, egislik jerlerdin` ko`lemin ken`eytedi ha`m diyxanshi’li’qti’n` o`nimin artti’radi’.
A`mirabad ma`deniyati’: Bronza da`wirinin` son`g`i’ basqi’shi’nda Qaraqalpaqstan aymag`i’nda A`mirabad ma`deniyati’ qa`liplesedi (b.e. shekemgi IX-VIII a`sirler). A`mirabadlar, Tazabag`japlardi’n` da`stu`rin dawam etedi. Olardi’n` xojali’g`i’ kompleksli bolg`an, diyxanshi’li’q, sharwashi’li’q, bali’qshi’li’q ha`m o`nermentshilik penen shug`i’llanadi’. Turaq jaylardi’n` diywallari’n paqsadan sali’p, geyde jer to`lelerde de jasaydi’. Xojali’q buyi’mlari’n bronzadan isleydi. A`miabad ma`deniyati’na tiyisli esteliklerge: Bazar 1, Qawi’ndi’ 1, Ko`kshe 1, U`stritte Qaraqudi’q, Sulama h.t.b. kiredi.