2. Markaziy bankning davlat banki sifatidagi funksiyasi Markaziy bank – mamlakatdagi narx darajasi, bank tizimining barqarorligi hamda to‘lov tizimining barqaror faoliyati uchun mas'ul bo‘lgan muassasadir. Buning uchun pul-kredit siyosatini olib boradi, tijorat banklar, to‘lov tashkilotlar, hamda bir necha nobank kredit tashkilotlar (MKT, lombarlardlar va boshqalar) faoliyatini litsenziyalaydi, tartibga soladi va nazorat qiladi.
An'anaga ko‘ra, markaziy bankning 4 ta asosiy vazifasi bor. Markaziy bank: а) mamlakatning emission markazi, ya'ni banknotlar chiqarishning monopol huquqiga ega;
b) banklar banki, ya'ni kompaniya va muassasalar bilan emas, balki asosan ushbu mamlakat banklari bilan operatsiyalarni amalga oshirishi: milliy kredit tizimini zarur standartlash va professionallik darajasini saqlagan holda ularning kassa zaxiralarini qonun bilan belgilangan miqdorda saqlash, ularga kredit berish (oxirgi instansiya kreditori), nazorat qilish;
v) mamlakatning asosiy hisob-kitob markazi. Bu degani, boshqa banklar o‘rtasida o‘zaro talablari va majburiyatlarining zachyoti (kliring) asosida naqd pulsiz operatsiyalarini amalga oshirishda vositachi vazifasini bajaradi;
g) pul-kredit siyosati orqali iqtisodiyotni tartibga soluvchi organ 3. Banklar uchun taqiqlangan yoki cheklangan faoliyat 7-modda Banklar bevosita ishlab chiqarish, savdo, sugʻurta faoliyati hamda banklar va bank faoliyati toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish bilan bogʻliq boʻlmagan boshqa faoliyat bilan shugʻullanishga haqli emas.
Ushbu moddaning birinchi qismida koʻrsatilgan cheklov quyidagi hollarga nisbatan tatbiq etilmaydi:
bank kartalari asosida naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimlarida foydalaniladigan ixtisoslashtirilgan uskunani va unga doir dasturiy taʼminotni sotish yoki ijaraga berishga;
oʻz aktivlarini sotishga;
chek daftarchalarini chiqarish, realizatsiya qilish va tarqatishga;
sugʻurta tashkilotlari boʻlgan Oʻzbekiston Respublikasi rezidentlari nomidan sugʻurta shartnomasi tuzilishini tashkil etish boʻyicha faoliyatni amalga oshirishga;
bank oʻzi muassis boʻlgan yuridik shaxslarga oʻz mol-mulkini mulkiy ijara (arenda) shartnomasiga muvofiq ijaraga berishga.
Banklarga yuridik shaxslarni tashkil etish va (yoki) yuridik shaxslarning ustav fondlaridagi (ustav kapitallaridagi) ulushlarni yoki aksiyalarni olish taqiqlanadi, bundan quyidagilar mustasno:
kredit, sugʻurta va lizing operatsiyalarini professional asosda amalga oshiruvchi yuridik shaxslar;
moliya bozori infratuzilmasining bir qismi boʻlgan yoki banklarga axborot va maslahat xizmatlarini koʻrsatuvchi yuridik shaxslar;
qimmatli qogʻozlar bozorida professional faoliyatni amalga oshiruvchi yuridik shaxslar;
bankning kafolati ostida qimmatli qogʻozlarni chiqarish va joylashtirish maqsadida mazkur bankning xorijda tashkil etiladigan shoʻba tashkilotlari;
faqat inkassatsiya faoliyati bilan shugʻullanuvchi yuridik shaxslar;
bank operatsiyalari boʻyicha hisob-kitoblar, shu jumladan bank kartalari bilan operatsiyalarga doir hisob-kitoblar ishtirokchilari oʻrtasida oʻzaro bogʻliqligini taʼminlash boʻyicha xizmatlar koʻrsatuvchi yuridik shaxslar;
fond va valyuta birjalari;
kredit byurolari;qimmatli qogʻozlarning ikkilamchi bozoriga joylashtirilgan aksiyalarning yigirma foizidan ortiq boʻlmagan miqdorda fond birjasi listingiga kiritilgan aksiyadorlik jamiyatlari.
Ushbu moddaning uchinchi qismiga muvofiq bank tomonidan bir yuridik shaxsning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlarini yoki aksiyalarini olish bankning birinchi darajali regulyativ kapitalining oʻn besh foizidan oshmasligi kerak. Ushbu cheklov bank tomonidan mazkur yuridik shaxslarning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlariga yoki aksiyalariga egalik qilishga, shu jumladan mazkur yuridik shaxslarning tashkil etilishi hollariga nisbatan ham tatbiq etiladi.
Banklar tomonidan qimmatli qogʻozlar bilan bitimlarni amalga oshirish, yuridik shaxslarning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlarini yoki aksiyalarini sotib olish yigʻindisi bankning birinchi darajali regulyativ kapitalining ellik foizidan oshmasligi kerak.
Agar bank tomonidan yuridik shaxslar ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlariga yoki aksiyalariga egalik qilish ushbu moddaning toʻrtinchi va beshinchi qismlarida koʻrsatilgan miqdordan ortiq boʻlsa, ushbu ortgan qismni bank bir yil ichida sotishi shart.
Bankka ushbu bank ustav kapitalining bir yoki undan ortiq foiziga egalik qiluvchi yuridik shaxsning ustav fondida (ustav kapitalida) ishtirok etish taqiqlanadi.
Ushbu moddaning talablari banklar tomonidan boshqa bankning aksiyalarini yoki oʻzga bank saqlovchisi boʻlgan boshqa qimmatli qogʻozlarni yoxud oʻzga bankka tegishli yuridik shaxslar ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlarni yoki aksiyalarni ular tomonidan qoʻshib yuborish yoki qoʻshib olish shaklida qayta tashkil etish amalga oshirilayotganda olish hollariga nisbatan tatbiq etilmaydi.
