1. Organik kimyo fani predmeti. A. M. Butlerovning organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi. Izomeriya

2. A. M. Butlerovning organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi. Izomeriya.
XIX asrda 1861 yilda rus organik kimyogari A. M. Butlerov tomonidan organik birikmalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi yaratildi va 1861 yil 19 sentabrda Shpeyerda bo`lib o`tgan tabiatshunoslar va vrachlarning xalqaro anjumanida bayon qilib berildi. Tuzilish nazariyasininig asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:
1. Molekulada atomlar bir-biri bilan o`z valentliklariga muvofiq holda muayyan ketma-ketlikda birikkan. Atomlarning bog`lanish tartibi kimyoviy tuzilish deyiladi.
2. Moddalarning xossalari uning molekularining tarkibiga qanday atomlar va qancha miqdorda kirishigagina emas, balki ular bir-biri bilan qaysi tartibda birikkanligiga, ya`ni molekulaning kimyoviy tuzilishiga ham bog`liq.
3. Molekulani hosil qilgan atomlar yoki atomlar guruhlari bir-biriga ta`sir etadi, molekulaning reaksiyaga kirishish hususiyati ana shu ta`sirga ham bog`liq bo`ladi.
Izomeriya. Organik moddalarning xossalari faqat ularning tarkibiga qancha va qanday atomlar kirishigagina emas, balki molekulada atomlarning o`zaro qanday birikishiga ham bog`liq. Masalan, etil spirti bilan dimetil efirning tarkibi bitta empirik (C₂H₆O) formula bilan ifodalanadi.
Ta`rif: tarkibi va molekulyar massasi bir hil, lekin molekulalarining tuzilishi har xil, shu sababli xossalari ham turlicha bo`lgan moddalar izomerlar deyiladi.
Pentanning uchta izomeri bo`lishi mumkin: CH<sub>3</sub>
CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>3</sub> CH<sub>3</sub>-CH-CH<sub>2</sub>-CH<sub>3</sub> CH<sub>3</sub>-C-CH<sub>3</sub>
n-pentan CH<sub>3</sub> CH<sub>3</sub>
2-metilbutan 2,2-dimetil propan
1) Uglerodning barcha atomlari zanjir orqali bog`langan hamda zanjir o`rtasidagi har qaysi C atomi faqat 2 ta qo`shni C atomlari bilan birikkan;
2) O`rtadagi C atomi bir vaqtning o`zida 3 ta C atomlari bilan bog`langan, natijada zanjir tarmoqlangan;
3) O`rtadagi C atomi birdaniga 4 ta C atomlari bilan birikkan.
Izomeriyaning yuqorida ko`rsatilgan barcha hollari struktura izomeriyasi qatoriga kiradi. Undan tashqari fazoviy izomeriya ham bo`lishi mumkin, u molekula alohida qismlarining fazoda turlicha joylashuvi natijasida vujudga keladi.