1. O‘quv fanining maqsad va vazifalari. Paramagnit va magnitli tartiblangan nodir yer birikmalaridagi ionlarni optik, magnitooptik xususiyatlarini batafsil o‘rgatish ushbu kursning maqsadidir

1

1.O‘quv fanining maqsad va vazifalari. Paramagnit va magnitli tartiblangan nodir yer birikmalaridagi ionlarni optik, magnitooptik xususiyatlarini batafsil o‘rgatish ushbu kursning maqsadidir. Ushbu dasturdagi mavzular mazmunini chuqur o‘zlashtirish talabalarda qattiq jism va magnit hodisalar fizikasida optik usullar tadqiqotlarini qo‘llanish imkoniyatlari va istiqbollari to‘g‘risida aniq tasavvurni shakllantiradi Fanning o‘quv rejadagi boshⱪa fanlar bilan uzaro boglikligi va uslubiy uzviyligi. Magnitooptika fani mutaxassislik fani hisoblanib, birinchi va ikkinchi semestrlarda o‘qitiladi. Dasturni amalga oshirishda bakalavriyat (elektr, optika, kvant mexanikasi, elektrodinamika), umummetodologik (axborot texnologiyalari) fanlaridan yetarli bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lish talab etiladi. Zamonaviy magnitooptika – hozirgi zamon fizikasining ajralmas bir qismi bo‘lib, fizikaviy optika va magnit hodisalari fizikasi sohalaridagi o‘zaro raqobatlashuv asosida vujudga keldi. N tashqi magnit maydoniga joylashtirilgan moddalarning optik anizotropiyasi bilan bog‘liq xususiyatlarini va magnitooptika sohasidagi ko‘plab muammolarni va ularning aksariyat yechimlarini o‘z ichiga qamrab olgan. Darhaqiqat N magnit maydoniga kiritilgan kristaldagi g‘alayonlanishni asosan magnitooptik hodisalar tashkil etadi. Sirkulyar anizotropik spektrni o‘zgarishi, sinish, yutilish va qaytish hodisalari, shuningdek tashqi magnit maydoni bo‘ylab sirkulyar anizotropik spektrida ikkilamchi nurlanish (lyuminessensiya, kombinatsion sochilish va h.k) spektrini ko‘zatilishi shular jumlasidan.

2.Bu jarayon fazoda ham vaqt bo'yicha davriy ravishda tarqalganligidan to'lqin deb ataladi. Davriy ravishda o'zgaradigan elektromagnit maydonning fazoda tarqalish jarayoni elektromagnit to'lqin deyiladi. Maksvell o'z nazariyasida elektromagnit to'lqinlarning mavjudligini oldindan aytibgina qolmay, balki u bu to'lqinlarni tajribada oshkor qilish sharoitlari haqida ham to'xtalgan. Buning uchun yetarlicha yuqori chastotali elektr tebranishlardan va ochiq tebranish konturidan foydalanish zarurligini ko'rsatib o'tgan. Haqiqatan ham tebranish konturi o'zini qurshagan fazoga juda kichik miqdordagi energiyaga ega bo'lgan elektromagnit to'lqinlar tarqatadi, chunki bunday konturdagi elektr maydon kondensator qoplamalari oralig'ida, magnit maydon esa g'altak ichida to'planadi. Kondensator va g'altakni o'rab turgan fazoda maydon amalda nolga teng. Bunday kontur berk tebranish konturi deb ataladi (3- a rasm)

To'lqinlarning tarqalishi sezilarli bo'lishi uchun atrof fazodan elektromagnit maydon hosil bo'ladigan sohalarni ajratish kerak. Bunga erishish uchun kondensator qoplamalari orasidagi va g'altak o'ramlari orasidagi masofani uzaytirish lozim (3- b, d rasmlar). Ravshanki, bunday konturning sig'imi va

induktivligi keskin kamayadi, bu esa yana ham qulaylik yaratadi, chunki bunday hol chastotaning ortishiga olib keladi. Demak, to'lqin uzunligi kamayadi. Chastotani yanada oshirish uchun g'altak o'rniga o'ramsiz to'g'ri o'tkazgich olish kerak. To'g'ri o'tkazgichning induktivligi g'altak induktivligiga qaraganda ancha kichik. Kondensator qoplamalarini bir-biridan uzoqlashtira borib, ayni bir vaqtda ularning o'lchamlarini kichraytirsak, ochiq tebranish konturi hosil bo'ladi. Bunday kontur to'g'ri o'tkazgichdan iborat (3- e rasm). Berk konturda kondensator qoplamalarini siljitmasdan, konturning bir tomonini yerga, ikkinchi tomonini bir uchi bo'sh bo'lgan vertikal simga ulaymiz. U vaqtda o'zgaruvchan elektromagnit maydon bu sim bilan yer orasida katta fazoni egallaydi, bu bilan to'lqinni nurlatish quvvati keskin ortadi (3- f rasm). Elektromagnit to'lqinlar nurlatish quvvatini orttirish maqsadida tebranish konturiga ulanuvchi qurilma antenna deb ataladi. Antennani 1895- yilda A.S. Popov ixtiro qilgan.

3

Elektromagnit to‘lqinlar shkalasida spektral va optik oblast

Energetik sathlar orasidagi E_ij farqning katta kichikligiga qarab spektral usullar qo‘yidagicha bo‘ladi.

№	Spektrning turlari	Chastotalar oralig‘i, Gs
1	Rentgen spektri	10^17 – 10^18
2	Fotoelektron spektri	10^14 – 10^16
3	Elektron spektri	10^14 – 10^16
4	Tebranma spektri	10^12 – 10^14
5	Aylanish spektri	10^10 – 10^12
6	(EPR) Elektron Paramagnit rezonans	10^9 – 10^11
7	YAMR spektri	10^7 – 10^8

Elektromagnit to‘lqin nurlanishlarini muhit atom va molekulalari bilan o‘zaro ta’sirlashuvi natijasida sodir bo‘ladigan fizik jarayonlarni quyidagi usullar bilan spektral qurilmalar yordamida qayd qilish mumkin: