|
2. Muammolar, oilani inqiroz holatiga keltiruvchi yoki uni mustahkamlovchi omillar. Nikoh haqida an’anaviy tasavvurlar.
Zamonaviy oila bilan bog‘liq ko‘plab muammolarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: ijtimoiy-iqtisodiy; ijtimoiy va maishiy; ijtimoiy-psixologik; tug‘ilish va oilani rejalashtirish muammolari; oiladagi barqarorlik muammolari; oilaviy ta’lim muammolari; xavf ostida bo‘lgan oilalarning o‘ziga xos muammolari.
Ijtimoiy-iqtisodiy muammolar. Ushbu guruhga oilaning turmush darajasi, uning budjeti, kam ta’minlangan oilalar va kambag‘allik chegarasidan past bo‘lgan oilalarning jamiyat tarkibidagi ulushi, ko‘p va yosh oilalarning o‘ziga xos ehtiyojlari bilan bog‘liq muammolar, moddiy yordamning davlat tizimi va boshqalar.
Oilaviy muammolarni ilmiy tahlil qilish quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1) ijtimoiy holatning boshlang‘ich holatini va uning tarkibiy qismlarini baholash;
2) beqarorlik sharoitida oilaning ijtimoiy salomatligini dinamik modeli (monitoring);
3) inqirozli vaziyatdan chiqish uchun ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning ustuvor yo‘nalishlarini tanlash;
4) aniq chora-tadbirlar va tavsiyalar, oilani qo‘llab-quvvatlashning samarali tizimini yaratish;
5) mintaqaviy dasturlar va ijtimoiy ishlarning oqibatlarini bashorat qilish.
Ijtimoiy va maishiy muammolar. Ushbu guruhga oilalarni uy-joy bilan ta’minlash, yashash sharoitlari, shuningdek o‘rtacha oilaning iste’mol budjeti, kam ta’minlangan oilalar va kambag‘allik chegarasidan past bo‘lgan oilalarning jamiyat tarkibidagi ulushi, ko‘p va yosh oilalarning moddiy qiyinchiliklari, kam ta’minlangan oilalarga davlat yordami tizimi bilan bog‘liq muammolar kiradi.
Ijtimoiy-psixologik muammolar, tanishish, turmush o‘rtog‘ini tanlash, nikoh va oilaga moslashish, oilaviy rollarni uyg‘unlashtirish, oilada shaxsiy avtonomiya va o‘zini o‘zi tasdiqlash. Bundan tashqari, u oilaviy muvofiqlik, oiladagi nizolar, hamjihatlik darajasi va oiladagi zo‘ravonlik muammolarini o‘z ichiga oladi.
P.Sorokin “Zamonaviy oilaning inqirozi” asarida inqirozning asosiy belgilarini ota-onalar va bolalar o‘rtasidagi aloqalarning zaiflashishi, turmush o‘rtoqlarning birlashishi iqtisodiy tuzilmaning qulashi deb belgilagan. Biroq, aholining aksariyati oilalarda yashaydi va oilaning yangi shakllarining paydo bo‘lishi ananaviylarning butunlay so‘nishiga olib kelmaydi.
Oilani rejalashtirish - bu o‘zbek oilasi uchun nisbatan yangi tushuncha. Ilgari, bolalar soni va ularning tug‘ilishi o‘rtasidagi interval bilan bog‘liq fatalizm keng tarqalgan. Hozirgi vaqtda er va xotin oilaning barcha tug‘ilgan bolalarini yetarli darajada ta’minlay oladimi yoki yo‘qmi degan savolga duch kelishmoqda. Shuning uchun o‘rtacha uch-to‘rt farzandli oila ko‘pchilik o‘zbeklar uchun juda mos keladi. Ko‘p bolali oilalarni saqlab qolish uchun ota-onalar bilan yashash katta ahamiyatga ega.
Zamonaviy oilalarda bolaning jinsiga nisbatan gipertrofiyalangan munosabatlarning holatlari mavjud. “Oilalarida o‘g‘il bo‘lmasa, xotinini tashlab ketadigan erkaklar bor. Ikkinchi o‘g‘lim bilan yotganimda, yonimda doimo yig‘layotgan bir ayol bor edi. Ultratovush tekshiruvi natijalariga ko‘ra, u qizga ega bo‘lishini bilib oldi. Bu haqda eriga aytganda, u unga tahdid qilar edi, agar u qiz tug‘sa, u uni tashlab ketadi”.
O‘zbekistondagi yana bir muammo bu qadimgi vaqtlardan beri mavjud bo‘lgan yaqin qarindoshlar o‘rtasida oilaviy ittifoqlarni tuzish amaliyotidir. Ayniqsa, kichik qishloqlarda yashovchilar ma’lum bir qabilada bir-biri bilan qarindosh bo‘lgan qishloq joylarida kuchli. Bunday nikohlarning yana bir sababi oilalarning moddiy va mulkiy holatidir.
Boy odamlar moddiy farovonlik haqida g‘amxo‘rlik qilib, har bir narsaga erishgan narsalari oilada qolishini afzal ko‘rishadi, shuning uchun ular o‘zlarining farzandlari uchun o‘zlarining klanlari ichida hayot yo‘ldoshlarini topishga harakat qilishadi. Yana bir sabab - qizlarni mumkin bo‘lgan zo‘ravonliklardan himoya qilishga urinish. Bundan tashqari, qizni qarindoshi, otalari va onalariga berish nikohdan keyin ularning aloqalari uzilmasligiga amin bo‘lishi mumkin.
Hozirgi kunga qadar bolali oilalarga davlat yordamining to‘rtta asosiy shakli mavjud:
bolalar uchun va bolalarni tug‘ilishi, boqilishi va tarbiyasi bilan bog‘liq holda oilaga naqd to‘lovlar (nafaqalar va pensiyalar);
bolali oilalar, ota-onalar va bolalar uchun mehnat, soliq, uy-joy, kredit, tibbiy va boshqa imtiyozlar;
oilalar va bolalarga bepul to‘lovlar (bolalar ovqatlari, dorilar, kiyim-kechak va poyabzal, homilador ayollar uchun oziq-ovqat va boshqalar);
oilalarga ijtimoiy xizmatlar (aniq psixologik, huquqiy, pedagogik yordam, maslahat va boshqalar).
Oilani ijtimoiy himoya qilish tizimida davlat tomonidan olib borilayotgan oila siyosati katta ahamiyatga ega. Keng ma’noda, bu davlatning oila uchun qiladigan va shu bilan unga ta’sir qiladigan hamma narsa. Oila siyosati sog‘liqni saqlash, ta’lim, ijtimoiy himoya, atrof-muhitni muhofaza qilishga ta’sir qiladi. Tor ma’noda, bu bolali oilalarni qo‘llab-quvvatlash uchun oila qonunchiligida ko‘zda tutilgan aniq choralar.
Oilani rejalashtirish orqali odamlar va juftliklar kerakli miqdordagi bolalarni boqishlari va ularga ega bo‘lishlari, shuningdek ularning tug‘ilish vaqti va tug‘ilish oralig‘ini aniqlashlari mumkin. Bunga kontrasepsiya usullarini qo‘llash va bexosdan bepushtlik davolash orqali erishiladi. Ayolning homiladorligini ajratish va cheklash qobiliyati uning sog‘lig‘i va farovonligiga, shuningdek har bir homiladorlik natijasiga bevosita ta’sir qiladi.
“Ijtimoiy Fikr” jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, o‘zbekistonliklarning 35 foizi uch farzandli oilani, 30,8 foizi to‘rt farzand ko‘rishni istaydi va respondentlarning 13,2 foizi besh va undan ortiq bolani orzu qiladi, asosan Surxondaryo, Xorazm va Qashqadaryo viloyatlari fuqarolari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
