1. Nutq ontogenezi haqidagi qarashlar

1.Verballashuvgacha bo‘lgan davr.Bu bosqichda bola gapirmaydi. Go‘dak atrof-muhitga munosabat bildirishdan boshlaydi.Go‘dak tilni o‘zlashtirishni tovush shakllarini o‘zlashtirishdan boshlaydi. Masalan,a-aa,uu-u,g‘u,ag‘u,ba-ba,da-da va b.

• 1.Verballashuvgacha bo‘lgan davr.Bu bosqichda bola gapirmaydi. Go‘dak atrof-muhitga munosabat bildirishdan boshlaydi.Go‘dak tilni o‘zlashtirishni tovush shakllarini o‘zlashtirishdan boshlaydi. Masalan,a-aa,uu-u,g‘u,ag‘u,ba-ba,da-da va b.
• 2.Bolaning aktiv nutqqa o‘tishi.Bu davrda bola 2 yoshlar atrofida bo‘ladi. Bolaning eshitish qobilyati yaxshi rivojlanadi. U ilk so‘zlarini aytadi. Masalan, oyi,dada,bobo,aka,non va b.
• 3.Nutqning muloqot uchun asosiy vositaga aylanishi. Bu davrda bola atrof-muhitni bemalol anglay oladi.Uning lug‘at boyligi kengayadi.

Bola nutqidagi o‘ziga xos hodisalardan biri egosentrik nutqdir. O‘z genezisiga ko‘ra egosentrik nutq maktab yoshigacha bo‘lgan bolaning o‘yin yoki boshqa mashg‘ulotlar jarayonida o‘zi bilan gaplashishidan shakllanadi. Bolaning bu nutqi suhbatdoshining bor-yo‘qligidan qat‘iy nazar,amalga oshadi. Bola nutqining shakllanishi 3-11 yoshgacha bo‘lgan davrlarniqamrab oladi. Bolaning nutqi aynan shu davrda to‘liq shakllanib bo‘ladi.

• Bola nutqidagi o‘ziga xos hodisalardan biri egosentrik nutqdir. O‘z genezisiga ko‘ra egosentrik nutq maktab yoshigacha bo‘lgan bolaning o‘yin yoki boshqa mashg‘ulotlar jarayonida o‘zi bilan gaplashishidan shakllanadi. Bolaning bu nutqi suhbatdoshining bor-yo‘qligidan qat‘iy nazar,amalga oshadi. Bola nutqining shakllanishi 3-11 yoshgacha bo‘lgan davrlarniqamrab oladi. Bolaning nutqi aynan shu davrda to‘liq shakllanib bo‘ladi.

• Suhbatdoshsiz nutq
• (kommunikatsiyaga qaratilmagan nutq).
• Suhbatdosh fikri inobatga
• olinmaydigan, bolaning o‘z nuqtayi
• nazariga asoslangan nutq.

Inson nutqining juda kam qismini tashkil qiladigan pishshillash,chirqillash,pishqirish,o‘kirish va h.k. kabi kommunikatsiya vositalari hayvonlarda ham uchraydi. Hayvonlarning aksariyati o‘zaro muloqotda bo‘lishi mumkin, ammo ularning hech biri insonlar singari gaplasha olamaydi,ya‘ni biron bir hayvon so‘zdan foydalanmaydi. Qushlar sayraydi,boshqa qushlar uchun tushunarli bo‘lgan tovushlarni chiqaradi.

• Inson nutqining juda kam qismini tashkil qiladigan pishshillash,chirqillash,pishqirish,o‘kirish va h.k. kabi kommunikatsiya vositalari hayvonlarda ham uchraydi. Hayvonlarning aksariyati o‘zaro muloqotda bo‘lishi mumkin, ammo ularning hech biri insonlar singari gaplasha olamaydi,ya‘ni biron bir hayvon so‘zdan foydalanmaydi. Qushlar sayraydi,boshqa qushlar uchun tushunarli bo‘lgan tovushlarni chiqaradi.