1. Nam to’yingan bug’, quruq to’yingan bug’, o’ta qizigan bug’

17.Gelioqurilmalarning turlari.
Gelioqurilma— Quyosh radiatsiyasi energiyasini foydalanish uchun qulay boʻlgan boshqa tur energiyaga (mas, issiklik yoki elektr energiyasiga) aylantirib beradigan qurilma. G. qurishga, yaʼni Quyosh issiqligidan foydalanishga qadimdan intilishgan. Mas, mil. av. 1500 yil Misrda oddiy quyosh issiqlik qurilmasi yasashga urinishgan, lekin to 18-asrgacha tuzukroq qurilma yasalmagan. 18-asrda Rossiyada (M. V. Lomonosov), Franiiyada (J. Byuffon), Angliyada (D. Gershel) turli G.lar sinab koʻrilgan, lekin bular uncha yaxshi natija bermaganSobiq Ittifoq Fanlar akademiyasi Energetika instituti geliotexnika lab. 1932—35 yillarda Samarqandda qurilgan quyosh qurilmalarini hisoblash uchun zarur baʼzi geliofizik maʼlumotlarni aniqpadi. Bu lab.ning amaliy ishlaridan meva quritgichni koʻrsatish mumkin Chorvoq GES yaqiniga qurilgan quyosh energiyasi bilan suv isitadigan qurilmada tajribalar oʻtkazildi, institutda geliooshxona, geliouylar qurildi va sinab koʻrildi va b. Yillik radiatsiya taxminan 1000 kkal/ sm2 dan yuqori (yillik quyosh vaqti 1800—3000 soat) boʻlgan joylarda (jumladan Oʻzbekistonda) quyosh energiyasidan foydalanish iqtisodiy nuqtai nazardan maqsadga muvofiq. Issiqlik qurilmalarida quyosh energiyasi issiqlikka aylantirilib, undan mai-shiy yoki texnologik maqsadlarda foydalaniladi. "Qaynoq quticha" tipidagi suv isitkichda 70—90’ li issiq suv olish mumkin. Yuqori temperatura hosil qilish uchun quyosh nurini toʻplovchi kurilmalar qoʻllaniladi. Keyingi yillarda materialshunoslik fani tez surʼatlar bilan rivojlanishi natijasida quyosh energiyasini toʻplovchi katta qurilmalar — geliokonsentratorlarga eʼtibor kuchaydi. Bunday kurilmalar yordamida yangi materiallarni yaratish, materiallar xossalarini yaxshilash uchun ularni nur yordamida qayta ishlash, materiallarning issiqlik xossalarini oʻrganish, oʻta sof materiallar olish, payvandlash va b.ni amalga oshirish mumkin.
18.Atom elektr stansiyalarining tuzilishi va ishlashi
Atom elektr stansiyasi (AES) ning prinsipial sxemalari 60-rasmda keltirilgan. AESda energiya, uran yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan energiyadan issiq bug‘ yoki gaz olinib undan elektr energiyasi hosil qilinadi. Uran yadrosining parchalanishi uni neytronlar bilan bombordimonlash hisobiga sodir bo‘ladi, buning natijasida yadro parchalari-neytronlar va boshqa parchalanish mahsulotlari hosil bo‘ladi. Ular katta tezliklarga, ya’ni kinetik energiyaga ega. YAdro bo‘linishi natijasida hosil bo‘lgan energiya to‘liq issiqlikka aylantiriladi. Boshqariladigan zanjirli yadro bo‘linish reaksiyasi ketadigan qurilmaga yadro reaktori deyiladi.
Oddiy IESsi AESdan bug‘ qozonlardagi organik yoqilg‘ini yoqish natijasida olingan ishchi jismning issiqligi bilan farq qiladi. IESda suvni qizdirib undan bug‘ olish uchun, ko‘mir yoqib uni issiqligidan foydalaniladi. AESda esa boshqariladigan yadro bo‘linish reaksiyasidan olingan issiqlikdan foydalaniladi.
Ishchi kanallarning aktiv doira qismida metal qobiq bilan germetik ravishda uran yoki pluton o‘zak ko‘rinishda yadro yoqilg‘isi joylanadi. Bu o‘zaklarda katta issiqlik ajralishi bilan kechadigan yadro reaksiyasi sodir bo‘ladi. SHuning uchun yadro yoqilg‘ili o‘zaklarni issiqlik chiqaruvchi element yoki qisqacha TVELlar (teplovshelyayuщiy elementы) deb nomlanadi. Aktiv doiradagi tvellar soni bir necha mingta etadi.