1. Moliyaviy boshqaruvning mazmun-mohiyati Moliyaviy boshqaruv organlari va ularning vazifalari. Moliyaviy oqimlarni boshqarish

3. Moliyaviy oqimlarni boshqarish
Korxonalarning jamg’armalari, daromadlari hamda markazlashtirilgan va 
markazlashtirilmagan moliyaviy resurslar fondlarini shakllantirish va ulardan 
foydalanish jarayonidagi pul mablag’larining miqdoriy va sifat jihatidan harakatiga 
moliyaviy oqim deyiladi. Moliyaviy oqimlarning hajmi ular asosida shakllanishi 
lozim bo’lgan moliyaviy resurslar fondlarining o’lchamiga bog’liq. Mamlakatning 
iqtisodiy (moliyaviy) qudrati qancha kuchli bo’lsa, uning o’sishiga xizmat qiluvchi 
moliyaviy resurslar fondi va moliyaviy oqimlar hajmi shuncha katta (hajmli) bo’ladi.
Moliyaviy oqimlarning sifat jihatdan tavsifnomasi ular shakllantiruvchi moliyaviy 
resurslar fondining nimaga mo’ljallanganligi bilan bevosita bog’liq. Masalan, soliqli 
moliyaviy oqim bilan korxonaning tushumini shakllantiruvchi moliyaviy oqim sifat 
jihatidan bir-biridan farqlanadi. Shuning uchun ham ularni boshqarish metodlari 
ham turlichadir. O’zining sifat mazmuniga ko’ra quyidagilarni farqlash maqsadga 
muvofiq:
byudjetli-soliqli moliyaviy oqimlar - barcha darajalardagi byudjetlarning 
mablag’larini shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonida vujudga keladi;
tijorat (tijoriy) moliyaviy oqimlari–tadbirkorlik xo’jalik subyektlari tomonidan 
amalga oshiriladi;
nobyudjet moliyaviy oqimlar–notijorat tashkilotlarining fondlarini shakllantiradi;
Moliyaviy oqimlarni boshqarishning funktsiyalari quyidagilardan iborat:
qonunchilik – Oliy Majlisning vakolatida;
nazoratchilik (tartibga soluvchanlik) – Hisob palatasi va mamlakatning boshqa 
nazorat organlari (Moliya vazirligi, soliq va bojxona qo’mitalari va boshqalar) 
tomonidan amalga oshiriladi;

---

boshqaruvchanlik – korxona va korporatsiyalar, banklar, soliq organlari, 
G’aznachilik apparati va Moliya vazirligining hisob-kitob-kassa va boshqa 
xizmatlarining vakolatida;
nadzorchilik (nazorat-kuzatuv) – korxonalarning moliyaviy jihatdan kasodga 
uchraganligigi to’g’risidagi ishlarni ko’radigan va bu holda moliyaviy oqimlar 
ustidan nazoratni amalga oshiruvchi arbitrajlik sudlari tomonidan bajariladi.
Moliyaviy oqimlarni boshqarish bo’yicha yuqoridagi organlarning 
funktsiyalari bir-biri bilan qo’shilib ketib, ularni har doim ham ajratib (alohida qilib) 
bo’lmaydi.
Agar moliyaviy oqimlar moliyaviy resurslar aylanishining qonuniyatlariga muvofiq 
ravishda, ko’zda tutilgan tartibda (rejimda) va rejada aks ettirilgan hajmda, ishlab 
chiqarish va sotsial vazifalarni samarali echish uchun kerak bo’lgan tarzda va takror 
ishlab chiqarish tsiklini pul mablag’lari bilan to’liq ta’minlash tarzida amal qilsa, 
bularning barchasi, moliyaviy oqimlarning samarali ekanligidan dalolat beradi.
Moliyaviy oqimlarning samaradorligi pul mablag’larining yetarli bo’lmagan hajmda 
va o’z vaqtida tushmaganligida pasayadi. Moliyaviy oqimlar ritmining buzilishi 
resurslarning doiraviy aylanishi va daromadlarning olinishida uzilishlarning 
bo’lishiga, moliyaviy-iqtisodiy faoliyatda keskin yo’qotmalarning bo’lishiga olib 
keladi. Moliyaviy oqimning samaradorligini quyidagicha aniqlash mumkin: