1. Молиянинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти ва функциялари. Ижтимоий такрор ишлаб чиқаришда молиядан фойдаланишнинг объектив шарт-шароитлари ва имкониятлари

4. Корхона капиталининг моҳияти ва таърифлар.
Молия назарияси ва умуман хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини молиялаштиришда муҳим тушунчалардан бири – бу капиталдир. Бу категорияга таъриф беришда қуйидаги 3 та асосий ёндашувни ажратиб ўтишимиз мумкин: иқтисодий, бухгалтерия жихатидан ёндашиш, хисоб-тахлил ёндашуви.
Иқтисодий ёндашув доирасида жамиятинг универсал даромад манбалари бўлиб ҳисобланувчи ва ресурслар моҳиятини кенг миқиёсда сифатида кўрилувчи капиталнинг жисмоний концепияси амалга оширилади ва қуйдагиларга ажратилади:
А) шахсий (инсон)
Б) хусусий
В) жамоа уюшмалари, шу жумладан, давлат.
Ўз навбатида юқорида келтирилган капитал турларини реал (хақиқий) ва молиявий турларга ҳам ажратиш мумкин. Реал капитал ишлаб чиқариш омили сифатида моддий буюмларда (бинолар, асбоб-ускуналар, транспорт воситали, хом-ашё ва хоказо) ўз аксини топади. Молиявий капитал эса ўз аксини қимматли қоғқзларда ва пул маблағларида топади. Бу концепцияга асосан капитал миқдори бухгалтерия балансининг активлари сиқатида ҳисобга олинади.
Авваламбор хужалик субъекти томонидант амалга ошириладиган Бухгалтерия жихатидан ёндашувда, капитал шу субъект мулкдорларининг ўз активларига бўлган қизиқиши сифатида талқин қилинади, яъни бу ҳолатда “капитал” атамаси соф активларнинг синоними сифатида иштирок этади, ва унинг миқдори эса субъект активлари ва унинг мажбуриятлари ўртасидаги фарқ сифатида ҳисобланади. Бунда талқин кариталнинг молиявий концепчияси сифатида маълумдир ва қуйидаги баланс модели шаклида акс эттирилади.
A= E+L,
Бу ерда:
А – хўжалик юритувчи субъект активларининг жорий бахолардаги нархи;
Е – капитал (мулкдорларнинг);
L – учинчи шахслар олдидаги мажбуриятлари.
Бу ёндашувга асосан капиталнинг миқдори бухгалтерия балансининг 3- “Капитал ва Захиралар” бўлими натижаси сифатида ҳисобланади.
Хисоб-тахлил ёндашуви мохиятига кўра юқоридаги иккита ёндашувлар комбинацияси сифатида иштирок этади ва капиталнинг жисмоний ва молиявий концепцияларидан фойдаланади. Бу холатда капитал ресурсларнингтаркибий қисми сифатида бир вақтнинг ўзида икки томонлама тавсифланади. Улар:
А) капитални жойлаштириш йўналишлари ( капитал мустақил субстанция сифатида мавжуд мўлмайди ва ҳар доим бирон бир жисмоний шаклларда сақланади).
Б) келиб чиқиш манбалари (қаердан, кимдан олинган)
Ўз навбатида капиталнинг бир-бирига боғлиқ бўлган иккита турга ажратишимиз мумкин:
Актив ва пассив капитал.
Актив капитал- бу хўжалик юритувчи субъектнинг ишлаб иқариш қувватидини акс эттиради. Улар иккита бўлим – асосий ва айланма капитал кўринишида бухгалтерия баланси активларида расмий тақдим этилади.
Пассив капитал – бу узоқ муддатли маблағлар манбаи бўлиб, улар ҳисобига хўжалик субъектининг активлари шакллантирилади. Улар ўз ва қарз капиталга ажратилади.

Актив капиталнинг структураси