1-модуль. ШӨлкемлестириўшилик минез-хулықТЫҢ теориялық тийкарлары 1-тема. «Шөлкемлестириўшилик минез-хулық»

Когнитивлик (когнитив – фр. «түсиниў», «жаратыў») қатнасық – психологиядағы инсан ақылының жумысының дәслепкилигин тән алыўдан келип шығыўшы бағдар.
Ол мотивация теориясын ислеп шығылыўында ең көп қолланылады. Күтиў, атрибуциялар (белги, тийислилик), қадағалаў локусы (бағдарланғанлығы), мақсетти қойыў шөлкемлестириўшилик минез-хулқының анық мақсетке бағдарланғанлығын ашып береди. Қатнасық билиў процесси менен шөлкемлестириўшилик минез-хулық ортасындағы байланысты қоллайды.
Бихевиоризм (ингл.«минез-хулық») – америка психологиясындағы бағдар болып, онда инсанның минез-хулқын қоллап-қуўатлаўшы факторларға қарағанда физиологиялық реакциялар түринде түсиниледи. Усындай теория шөлкемлестириўшилик минез-хулқының имканиятларын ҳәм оның өзгериў шегараларын, жумысшылардың минез-хулқын басқарыў нәтийжелилигин анализлеў имканиятын берген түрде шөлкемлестириўшилик минез-хулқының көплеген формаларын түсиндиреди.
Социаллық үйретиў теориясы бихевиористик ҳәм когнитив концепцияларын үйлестиреди ҳәм интеграциялайды ҳәмде когнитивлик, бихевиористиклик ҳәм сыртқы факторлардың өз-ара байланыслылығын, интерактив өзгешелигин атап көрсетеди. Бундай теорияның атап көрсетиўинше, еликлеў, өзини өзи қадағалаў ҳәм шахстың өз өнимдарлығы өлшемин есапқа алыў тийкарында үйретиў мүмкин. Өз өнимдарлығы бул - шахс тәрепинен өзиниң жүзеге келген машқалаларын өзи шеше алыўына қаншалықта қәбилетлигин түсиниўи ҳәм шахстың өз имканиятларын әмелге асырыўға умтылыўы. Теория инсанлар жағдайды ҳәм шөлкемлестириўшилик минез-хулықтың қандай да бир моделиниң әқыбетлерин ойлаў арқала моделлестирип, өзи ушын ең унамлы ҳәрекетлерди өзлестирген түрде басқалардың мысалында анық шөлкемлестириўшилик минез-хулықты таңлаўлары, үйрениўлери мүмкинлигин көрсетиў арқалы шөлкемлестириўшилик минез-хулқын белгилеп бериўши факторлар ҳаққындағы ой-пикирди кеңейтеди.
Бихевиористлик ҳәм когнитивлик қатнасықлар инсан минез-хулқын түсиниў, алдынан айтыў ҳәм қадағалаўға үлкен үлес қосты. Олар минез-хулықты анализлеў ҳәм басқарыў мүмкинлигин көрсетип берди. Социаллық үйретиў теориясы оларды бирлестирип, шөлкемлестириўшилик минез-хулқы теориясын кеңейтирди.
Америкалы психолог К.Р.Роджерс тәрепинен усынылған Мен – концепция белгили дәрежеде роль ойнады. Оның әҳмийети ҳәр бир инсан өз-өзине сәйкеслиги, өзиниң “МЕН”иниң бийтәкрарлығы, өзини өтмиште, ҳәзир ҳәм келешекте қандай көриўин аңлаўынан ибарат.