1. Ómir iskerligi qáwipsizligi páni haqqında túsnik. Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypaları

Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń huquqıy tiykarları.
Reje.
1. Xalıqtı hám aymaqlardı ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw qılıwdan áhmiyeti hám tiykarı
2. Ózbekstan Respublikası nızamlıqları
3.Ózbekstan Respublikası prezidenti hám ministrler kabineti qararları, tártiplestirilgen hújjetler
4. Mámleketlik standartları

“Jámette puxaralardıń huqıqları hám erkinliklerin qorǵau, támiynlengende sonda anıq huqıqıy puxaralıq jámiyet bolıp esaplanadı. Hár bir adam óz huqıqların anıq biliwi, olardan paydalana alıwı, óz huqıqı hám erkinliklerin qorǵay alıwı lazım. Bunıń ushın aldınnan mámleketimizdiń xalqımızdıń huqıqıy mádeniyatın asırıwımız zárúr” (İ.Karimov. Ózbekstan XXI - ásirge umtılmaqta).

XX - ásirdiń 60 – jıllardan baslap xızmet kórsetip kelgen puxaralıq qorǵaw sistemasınıń tiykarǵı wazıypası tınıshlıq dáwirinde hám urıs sharayatında mámleket xalqınıń jalpı qırǵın quralları hám basqa hújim qurallardan qorǵaw, urıs sharayattında xalıq xojalıǵı obektleriniń turaqlı islewin támiynlew hámde avariya waqtında qutqarıw hám tiklew islerin óz waqtında nátiyjeli ámelge asrıwdan ibarat edi.
Biraq xalıq ómirine tek ǵana jalpı qırǵın quralları emes, al basqa qáwip – qáterler hám qáwip salıp turadı, olardı názerden shetke shıǵarıw ulıwma múmkin emes. Bular hár qıylı tábiyiy, texnogen hám ekologiyalıq qásiyetli ayrıqsha jaǵdaylar bolıp esaplanadı.
90 – jıllarǵa kelip yadro, urısı qáwipi kemeydi, biologiyalık qurallardan paydalanıw sheklep qoyıldı, jańa – jańa zamanagóy qural túrleri oylap tabıldı, olar adamlar ushın qáwipli bolmay, bálki ekonomika obektlerin isten shıǵarıwǵa qaratılǵan edi. Bular hámmesi puxara qorǵaw sistemasınıń ornında jańa bir dizim payda etiliwi lazımlıǵın sıpatlap beredi.
Puxara qorǵaw ornınıń bolıwı múmkin bolǵan iri kólemdegi avariyalıq jaǵdaylarǵa aldınnan tayarlıq támiynlewshi jańa arnawlı mámleket dizimin iyeleydi, ol tınıshlıq hámde urıs dáwirinde xalıq hám aymaqlardı ayrıqsha jaǵdayların qorǵaw qılıwı lazı medi. Bul dizim xalıqtı ayrıqsha jaǵdayların kórgaw hám qutqarıw jumısların ótkerip ǵana qoymay, basqa ortalıq jıynalıslardı: tábiyiy apatshılıqlardan qáwipli aymaqlar kartasın dúziw, seyslik bekkem imarat hám inshootlardı qurıw, qısqa orta hám uzaq múdetli boljaw jumısların payda qılıwı hám xalıq tayarlılıǵın ámelge asırıwı lazımedi.
Sol orında jáne bir máseleni aydınlastırıp alıwǵa tuwra keledi. Ayrıqsha jaǵdaylardıń ózine, onnan xalıq hám aymaqlardı qorǵaw degende neni kózde tutıwımız lazım?
Ayrıqsha jaǵday – adamlar qurban bolıwı, olardıń den sawlıǵı yaki átirap tábiyiy ortalıqqa zıyan etiwi, táshwishke salıwshı materiallıq qırǵınlar keltirip shıǵarıwı hámde adamlar tirishilik iskerligi sharayatın izden shıǵarıwǵa alıp keliwi múmkin bolǵan yaki alıp kelgen, avariya hám qáwipli tábiyiy hádiyse yaki basqa tábiyiy apat nátiyjesinde sol jerdegi aymaqta júzege kelgen jaǵday. Xalıqtı hám aymaqlardı ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw – ayrıqsha jaǵdaylardıń aldın alıw hám olardı joq etiw sharaları usılları, úskeneleri dizimine say háreketlerin payda etedi.