1. Mineral resurslar bilan ta‘minlanganlik O‘zbekistonning mineral resurslari va ulardan foydalanish

MINERAL RESURSLAR VA ULARDAN FOYDALANISHNI OPTIMALLASHTIRISH
Reja:
1. Mineral resurslar bilan ta‘minlanganlik
2. O‘zbekistonning mineral resurslari va ulardan foydalanish
3. Mineral resurslardan foydalanish bilan bog‘liq muammolar va ulardan foydalanishni optimallashtirish
Tayanch iboralar: Mineral resurslar, yoqilg‘i resurslari, metalli ma‘danlar, nometal ma‘danlar, zaxiralari, O‘zbekistondagi mineral resurslar zaxirasi, terrikon, ag‘darma, karyer, ekologik muammolar, rekultivatsiya, ikkilamchi resurslar, muqobil energiya.

Mineral xom ashyo resurslari foydalanish yo‘nalishi bo‘yicha uchta guruhga ajratiladi:

1) yoqilg‘i (yonuvchi) resurslari – suyuq yoqilg‘i (neft), gazsimon (tabiiy gaz), qattiq (ko‘mir, yonuvchi slanets, torf);
2) metalli ma‘danlar – qora, rangli, noyob, kamyob metallar;
3) nometal ma‘danlar – tog‘ kimyo xom ashyolari (apatitlar, fosforitlar, tosh va kaliy tuzlari), texnik ma‘danlar (asbest, grafit, slyuda, talk), qurilish materiallari (loy, qum, tosh, ohak).
Mineral xom ashyo resurslari Yer yuzasida juda notekis joylashgan (9- jadval).
Ko‘mir. Uning dunyo bo‘yicha umumgeologik zaxirasi taxminan 20 trln t, aniqlangani 5 trln t baholanmoqda. Hozirda 4 mingdan ortiq ko‘mir havzalari ma‘lum. Ko‘mir zaxirasi bo‘yicha Xitoy, AQSh, Rossiya, JAR, Germaniya, Avstraliya, Buyuk Britaniya, Kanada, Hindiston, Polsha, Belgiya, Qozog‘iston, Ukraina davlatlari yetakchi hisoblanadi.
Neft. Neftning umumgeologik zaxirasi taxminan 175 mlrd t, aniqlangani – 125 mlrd t baholanadi. Asosiy manbalari Osiyoda mujassamlashgan, birinchi navbatda Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlari: Saudiya Arabistoni, Quvayt, Iroq, Eron, Birlashgan Arab Amirligi; Amerika qit’asida: AQSh, Meksika, Venesuela; Afrikada – Liviya hamda Rossiya neft va tabiiy gazga eng boy mamlakatlardir.
Tabiiy gaz. Tabiiy gazning umumgeologik zaxiraga 260 trln. m³ baholanadi, aniqlangani taxminan 150 trln. m³. Gaz zaxirasining 40 %i atrofida MDH mamlakatlari (Rossiya, O‘zbekiston, Turkmaniston, Qozog‘iston) hissasiga to‘g‘ri kelsa, taxminan 25 %i Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlari (Eron, Qatar, Saudiya Arabistoni)da; 10 % atrofida – AQSh, Kanadada mujassamlashgan. Yirik gaz konlari Jazoir, Meksika, Avstraliya va Okeaniya, Xitoy, Hindiston, Pokiston, Nigeriya, Iroq, Norvegiya (Shimoliy dengiz)da ham mavjud.