1. Milliy hisoblar tizimi haqida tushuncha: asosiy yo‘nalishlar va ta’riflar

4. Aholining tabiiy harakati statistikasi 
Ma’lumki, aholi soni muttasil o‘zgarib turadi. Aholi sonnning tug‘ilishlar va o‘lishlar 
xisobiga o‘zgarishi aholining tabiiy harakati deb ataladn. 
Aholning tabiiy harakatini nfodalovchi asosiy ko‘rsatkichlar tug‘ilish, o‘lish, tabiiy o‘sish 
ko‘rsatkichlari, shuningdek, ular bilan bog‘liq bo‘lgan nikoxdan o‘tish va ajralishlar soni 
hisoblanadi. 
Tug‘ilish va o‘lish orasidagi farqni aniqlash uchun aholi statistikasida hayotiylik 
ko‘rsatkichiga tayaniladi. U o‘zida tug‘ilganlar soni bilan o‘lganlar soni orasidagi farqni ifoda etadi. 
Aholning tabiiy xarakatiniifodalovchi barcha ko‘rsatkichlar odatda bir yilga nisbatan 
hisoblanadi. Lekin ayrim hollarda u bnr muncha uzoqrok davr oralig‘ida nisbatan ham hisoblanishi 
mumkin. 

---

Aholini yanada mukammalroq tavsiflash uchun xususiy (maxsus) koeffitsientlar ham 
anniqlanadi. Bu xususiy koiffitsientlarda umumiy koeffitsientlardan farqli o‘laroq aholining yoshi, 
jinsi, kasbi yoki guruhlarning boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha ham hisoblanadi. 
Demak, tug‘ilishni o‘rganishda maxsus tug‘ilish koeffitsienti(ba’zan bu fertil ko‘rsatkich ham 
deyiladi)dan keng foydalaniladi. Bu tug‘ilishlar sonining 15 yoshdan 49 yoshgacha bo‘lgan 
ayollarning o‘rtacha soniga nisbati ko‘rinishida hisoblanadi. 
Aholi statistikasida quyidagi maxsus koeffitsientlar ham hisoblanadi: 
a) ayollarning alohida yoshlaribo‘yicha guruhlari uchun tug‘ilish koeffitsienti; 
b ) K
max.tug‘

(T*1000)/S
15-49 yosh ayollar
Bu erda T – tug‘ilgan bolalar soni; 
S
- 15-49 yoshgacha bo‘lgan ayollarning o‘rtacha 
yillik soni; 
v) vafot etish koeffitsienti; 
g) tabiiy o‘sish koeffitsienti; 
d) nikox ko‘rsh va ajralish koeffitsienti; 
e) xayotiylik koeffitsienti. 
Aholi soni o‘zgarmasdan doimiy bir xil bo‘lib qolmaydi. Aholi soni tug‘ilish, vafot etish 
hisobiga o‘zgarib turadi. Tabiiy harakatni ifodalovchi ko‘rsatkichlar bu tug‘ilish, vafot etish va 
tabiiy o‘sish koeffitsientlaridir.