1. Mexatronika tushunchasi. Mexatronikaning boshqa sohalar bilan bog‘liqligi. Mexatronikaning rivojlanish sohasi

O‘zgarmas tok dvigatellarini tezligini yakor chulg‘amiga qo‘shimcha qarshilik ulab rostlash uchun (5-rasm) rostlash sxemasidagi R_ra reostatning qarshiligi o‘zgartiriladi, u holda yakor chulg‘amidagi tok:


(5)

(2) tenglikdan ko‘rinib turibdiki, bu usul yordamida o‘zgarmas tok dvigatelining tezligini nominal qiymatidan kichik qiymatlarga rostlash mumkin. Yakor chulg‘amidagi qarshilikning orttirilishi mashinada quvvat isroflarini ortishiga va f.i.k. ni kamayishiga olib keladi.


5 - rasm. Parallel qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelining tezligini yakor zanjirini aktiv qarshiligini o‘zgartirib rostlash sxemasi (a) va dvigatelning mexanik va tezlik (b) tavsiflari


Agar salt ishlash rejimida (I_a=I_aq) tashqi moment
yordamida (o‘zgaruvchan tok dvigateli, ichki yonar dvigateli va x.k.) dvigatelning tezligi orttirilsa, dvigatel avval ideal salt ishlash rejimiga I_a=0 o‘tadi, yakorning tezligi yana orttirilganda, yakor toki I_a o‘z ishorasini o‘zgartiradi va mashina generator rejimida ishlaydi (5b-rasm ordinata o‘qidan chap tomoni).
Bu xarakteristikalarni absissa o‘qidan pastki qismi o‘zgarmas tok dvigatelini teskari ulab, tormozlash rejimidagi mexanik va tezlik xarakteristikalari bo‘lib hisoblanadi.
Teskari ulab tormozlash rejimida n<0 bo‘ladi, yakor chulg‘amidagi e.Y.k. Yea ning ishorasi ham o‘zgaradi va tarmoqdagi kuchlanish bilan qo‘shiladi u holda (6) dan


(6)


Shu sababli dvigatelning hosil qilgan momenti M yakorning aylanish yo‘nalishiga teskari yo‘naladi va tormozlovchi moment bo‘lib hisoblanadi.
Yakor chulg‘amidagi kuchlanishni o‘zgartirib tezlikni rostlash uchun generator – dvigatel (G-D) agregatidan foyda-laniladi. Buning uchun birlamchi dvigatelga (o‘zgaruvchan tok dvigateli, ichki yonar dvigateli va x.k.) mufta yordamida ulangan generatorning yakorini chulg‘amini tezligi o‘zgartiriladigan dvigatelning yakor chulg‘amiga cho‘tkalar yordamida to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulanadi.Tezlikni rostlash jarayonida tezligi rostlanadigan dvigatelning qo‘zg‘atish chulg‘ami nominal kuchlanishga ulangan bo‘lishi kerak. Nominal tezlikda aylanayotgan o‘zgarmas tok generatorining qo‘zg‘atish chulg‘amidagi qo‘zg‘atish toki o‘zgartirilib, tezligi rostlanadigan dvigatelning yakor zanjiridagi kuchlanish asta sekin o‘zgartiriladi.
O‘zgarmas tok dvigatelining ish xarakteristikalari dvigatelning manbadan iste’mol qilayotgan quvvati R₁ ni, iste’mol qilayotgan toki I_a, yakorining tezligi n ni, momenti M ni va f.i.k. larining iste’molchiga uzatilayotgan foydali quvvat R₂ ga bog‘liqligini ifodalaydi.