1. Mexanik harakat

3.To’g’ri chiziqli o’zgaruvchan harakat. Agar harakatning tezligi
v
ixtiyoriy tanlab olingan ∆� vaqt oraliqlarida bir xil ∆� miqdorga o’zgarib borsa,

bunday harakat tekis o’zgaruvchan harakat deyiladi. Agar ∆� ning ishorasi

tezlikning ishorasi bilan bir xil bo’lsa, ya’ni vaqt o’tishi bilan tezlik son qiymati
jihatidan ortib borsa, harakat tekis tezlanuvchan harkat deyiladi. Agar ∆� ning
ishorasi teskari bo’lsa, ya’ni vaqt o’tishi bilan tezlik son qiymati jihatidan kamayib
borsa, harakat tekis sekinlanuvchan harakat deyiladi.
Vaqt o’tishi bilan tezlikning naqadar tez o’zgarib borishini xarakterlash uchun tezlanish deb atalgan fizik kattalik kiritiladi. To’g’ri chiziqli tekis o’zgaruvchan
harakatning
w tezlanishi tezlikning orttirmasiga to’gri proporsional va shu
orttirmaning hosil bo’lishi uchun ketgan vaqt oralig’iga teskari proporsional bo’lgan
fizik kattalikdir.
Tezlikning �0 paytidagi qiymati �0, t paytdagi qiymati v bo’lsin. U holda t -
�0 vaqt davomida tezlik v-�0 ga o’zgaradi va w tezlanishning matematik ifodasi:
W=𝑘 ∆ 𝑣 = 𝑘 𝑣 − ��0
(1)

∆�
�−�0

bo’ladi, bunda k – proporsionallik koeffitsiyenti bo’lib, uning qiymati v tezlik va t
vaqt bo’yicha o’lchov birliklarining tanlanishiga bog’liq. Tekis o’zgaruvchan harakatning tezlanishi o’zgarmas kattalikdir. Agar proporsionallik koeffitsientini k=1 deb olsak, u holda tezlanish:
W= ∆ 𝑣
(1a)

∆�
bo’ladi; shu bilan birga GGS sistemasida tezlanish birligi qilib tezligi har bir

sekundda
1sm/sek

ga
o’zgaradigan

harakatning
tezlanishi
olinishi
kerak;

tezlanishning bu birligi qilib qisqacha 1���⁄����2 orqali belgilanadi. Birliklarning

MKS sistemasida tezlanish birligi qilib tezligi har bir sekundda 1��⁄��𝑘
o’zgaradigan harakatning tezlanishi olinadi ( qisqacha 1��⁄����2)
k=1 bo’lganda (1) formulaga asosan:
ga
� = �0 + �(� − �)

(2)
Demak tekis o’zgaruvchan harakatning tezligi vaqtning chiziqli funksiyasi

ekan. Agar �0 = 0 bo’lsa, (2) dan:
� = �0 + ��
Nihoyat, agar boshlang;ich tezlik �0 = 0 bo’lsa,
� = ��

bo’ladi.

(2a)

(2b)
� tezlanish tezlikning ∆� o’zgarishi bilan bir xil ishoraga ega bo’ladi, shuning

uchun ham tealnish tekis tezlanuvchan harakatda musbat va tekis sekinlanuvchan

harakatda manfiy bo’ladi.
http://hozir.org