1. Mеtоdikа vа tа’lim tехnоlоgiyasi. Tа’lim tехnоlоgiyasidа dаrs o’tish mеtоdlаrining tutgаn o’rni

1. Mеtоdikа vа tа’lim tехnоlоgiyasi. Tа’lim tехnоlоgiyasidа dаrs o’tish mеtоdlаrining tutgаn o’rni.

Hozir mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy raqobat - fan, texnika va texnologiya soxasidagi raqobatga aylandi. Demak, raqobat intellektual mohiyat kasb etib, ta’lim sohasidagi raqobatga aylanmoqda desak xato bo‘lmaydi.

Bozor iqtisodiyoti, unga doimo noaniqlik yo‘ldosh bo‘lishi mutaxassis kadrlar tayyorlashga ham yangicha talablar qo‘yadi. Undan tashqari bugungi kunda bilimning daromad manbai va ijtimoiy himoya sifatidagi rolining ortishi ham uni aniq pragmatik ma’no kasb etishiga olib keladi. Shuning uchun ham respublikamizda ta’lim tizimini isloh qilishga alohida diqqat qaratildi.

Mamlakatimizda bir tomondan, qator sabablarga ko‘ra ta’lim sohasida yo‘qotilgan ilgarigi mavqeini tiklash, ikkinchi tomondan, rivojlangan mamlakatlar qatoridan o‘rin olish uchun ta’lim samaradorligini oshirish, buning uchun esa zarur chora–tadbirlar belgilash zarur edi.

Mamlakatimiz mustaqillikka erishishi bilan ana shu zaruriyatga alohida diqqat qaratila boshlandi. Aynan ana shu zaruriyat tufayli Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ishlab chiqildi va uni amalda qo‘llash taklifi kiritildi.

Ta’lim jarayonini jahon tajribalari asosida tashkil qilish, o‘quvchi-talabalarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishga ahamiyat berila boshlandi. Respublikamizda ham ta’lim jarayonini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishga e’tibor berish boshlandi. Pedagogik texnologiya deganda nimani tushunishimiz kerak degan savolga javob berish uchun avvalo texnologiya so‘zining ma’nosini bilib olishimiz kerak.

“Texnologiya” – yunoncha techne va logos so‘zlaridan olingan bo‘lib, mahorat, san'at va so‘z, ta’limot ma’nosini anglatadi. Odatda, texnologiya ishlab chiqarishga nisbatan qo‘llanilgan. Texnologiya deganda mahsulot ishlab chiqarish uchun xom ashyo, materiallar, yarim fabrikatlarga ishlov berish yoki qayta ishlash yo‘llari, usullari tushunilgan. Fan-texnika taraqqiyoti tufayli texnologiya ham takomillashib borgan. Patent, litsenziyalar sotiladigan va sotib olinadigan bo‘lgach, texnologiya deganda tayyor mahsulot olish uchun xom ashyo, materiallarga ishlov berish usullari, bajaradigan ishlarning ketma-ketligi va qanday tarzda bajarilishi haqidagi hujjat ham tushuniladigan bo‘ladi. Masalan, sanoatda ishlab chiqariladigan mahsulot, aytaylik, detalni loyihalaganda qanday materialdan tayyorlanadi, shakli qanday bo‘ladi, buning uchun standart belgilari, chizmalar va ulardagi o‘lchamlarni aniqlash va boshqa talablar aks ettiriladi. Loyihada aks ettirilgan xom ashyo va unga ishlov berish operatsiyalari og‘ishmay bajarilsa belgilangan standartdagi mahsulot tayyorlanadi, ya’ni mahsulot sifati yuqori darajada kafolatlanadi.

Taraqqiyot “Texnologiya”ni fan sifatida ham o‘rganishni ob’ektiv zarur qilib qo‘ydi. U fan sifatida fizik, ximik, mexanik va boshqa qonuniyatlarni aniqlash orqali mahsulot ishlab chiqarishning samarali usullarini o‘rganish, yangiliklarni topish va tajribada sinashni o‘rganadi. Ta’lim tizimidagi o‘ziga xos xususiyatlarni baholash mezonlari, dars o‘tishda o‘qituvchining alohida urg‘u beriladigan roli va boshqalarga ko‘ra o‘qitishga yondashuvni turli guruhlarga bo‘lish mumkin.

Bugungi kunda ta’limga yondashuvlar nihoyatda turli - tuman. Ularni atroflicha o‘rgangan taniqli olim G. K. Selevko o‘zining “Sovremennыe obrazovatelnыe texnologii” kitobida pedagogik texnologiyalarni turli jihatdan yondashgan holda eng ko‘p (12)ta guruhga ajratadi. Ularni turli jihatdan guruhlarga bo‘lib, chuqur o‘rganish pedagogik texnologiyalar fanida amalga oshiriladi. Pеdаgоgik tехnоlоgiya:

1. Mа’lum nаzаriy - ilmiy аsоsgа, kоntsеpsiyagа tаyanаdi.

2. Tizimlilik, o’quv-tаrbiya jаrаyoni vа uning tаrkibiy qismlа-rining o’zаrо mаntiqiy bоғliqligi;

3. Sаmаrаdоrligi, tа’lim stаndаrtlаrigа erishishni kаfоlаtlаshi, tаlаb qilinаdigаn vаqt, kuch vа vоsitаlаrning mе’yor dаrаjаsidа ekаnligi bilаn fаrqlаnаdi.U аn’аnаviy tа’lim tizimidаn pеdаgоgik tехnоlоgiyaning:

* Bоshqаlаr tоmоnidаn qаytа аmаlgа оshirish mumkinligi. * Tехnоlоgik tizimning аsоsiy bеlgisi аvvаldаn mаqsаd, kutilgаn nаtijаgа erishish, sifаtni kаfоlаtlаshi bilаn аjrаlib turаdi.

* Pеdаgоgik tехnоlоgiya o’quv jаrаyonining shundаy lоyihаsiki u bir kishi yoki birоr ijоdiy guruh tоmоnidаn ishlаb chiqilаdi, undаn bаrchа o’qituvchilаr fоydаlаnа оlаdilаr.

* O’quvchi o’qitilmаydi – uni mustаqil mutоlаа qilishgа o’rgаtilаdi.

* O’quvchigа bilimlаr tаyyor hоldа bеrilmаydi, ungа bilimlаrni mаnbааlаrdаn mustаqil оlа bilishgа, fikrlаy оlish, mustаqil pоziцiyadа turа оlishgа o’rgаtilаdi. * Bаrchа o’quvchilаrni o’z qоbiliyatlаri ehtiyojlаri dаrаjаsidа аlbаttа o’zlаshtirib оlishlаri kаfоlаtlаnаdi.

Turli qarashlarni hisobga olgan holda pedagogik texnologiya ta’rifiga yondashsak, “ishlab chiqarish” natijasi “mahsuloti” - ma’lum malakaga ega bo‘lgan mutaxassis tayyorlash uchun ilmiy asoslangan didaktik jarayonni amalga oshirish, ya’ni o‘qitish jarayonini qo‘yilgan maqsadga ko‘ra izchil ketma-ketlikda, turli metodlarni qo‘llash orqali samarali ta’lim natijasiga erishishning ishonchliligini ta’minlovchi pedagogik faoliyat deb tushuntirish mumkin.

Pеdаgоgik tехnоlоgiyaning mаqsаdi – оmmаviy tа’lim shаrоitidа tа’lim jаrаyonining zаruriy sаmаrаdоrligini tа’minlаsh vа o’quvchi-tаlаbаlаr tоmоnidаn o’qishning ko’zlаngаn nаtijаlаrigа erishish kаfolаtidаn ibоrаtdir. Ko‘p hollarda metodikani ta’lim texnologiyasi, usulni metodlar bilan aralashtirib yuboriladi. Shu bois bu tushunchalarga aniqlik kiritish zarur. Metodika, ilgarigi bobda aytganimizdek, o‘quv jarayonini tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar majmuasi bo‘lib, qanday, qay tarzda, nimalar yordamida o‘qitishni o‘rgatadi. Ta’lim texnologiyasi esa qo‘yilgan maqsadni amalga oshirish va natijasini ma’lum (hech bo’lmaganda minimal, 55 %) darajada kafolatlash uchun ta’lim mazmunini o’quvchi-talabalarga turli metodlar va vositalar orqali yetkazish, o‘qitish jarayonini o‘zaro bog‘liq qismlarini bir butun qilib birlashtirish va ma’lum tartib, tizim asosida izchil, mantiqiy ketma-ketlikda bajarishni ko‘zda tutadi. Bu jarayon ishlab chiqarish texnologiyasida bajarila-digan operatsiyalar ketma-ketligi loyihada aks etganidek, o’quv jarayoni loyihalasi, ya’ni dars o’tishning texnologik xaritasida ko’rsatiladi.

O‘qitish texnologiyasi va metodikaning asosiy farqlari

Ta’lim texnologiyasi o‘ziga xos jihatlari bilan metodikadan farqlanib;

1) U eng avvalo dars jarayo nini bir butun holda konstruktiv qurilishini ifo-dalaydi, ya’ni u darsning texnologik xaritasida aks ettiriladi. Qoyilgan maqsadga ko’ra butun dars jarayonida bosqichma-bosqich bajariladigan ishlar loyihalashti-riladi