1-Mavzu: Yurist yozma nutqining shakllantirish talablari Reja: Yurist yozma nutqining shakllantirish

13-Mavzu: Yurist shaxsiy imijni shakllantirish usullari

Reja:

1. 
   Yurist shaxsiy imijni shakllantirish usullari
   
2. 
   Yuridik kasb va yuridik ta'limning shakllanishi va rivojlanishi
   

Yurist kasbi sivilizatsiya tarixida eng qadimiy kasblardan biri hisoblanib, u huquq bilan birga paydo boʻlgan hamda uning roli qonunchilikning rivojlanishi, jamiyat hayotining huquqiy tartibga solish ahamiyati kuchayishi bilan oshib borgan. Huquqni bilish va uni qoʻllay bilish davlatning koʻp funksiyalarini amalga oshirish uchun muhim shartga aylandi.

 

Birinchidan, yurist kasbining muhim ijtimoiy roli mavjud boʻlib, ular shaxs manfaatlari, huquqlari, erkinliklari, mulki, jamiyat va davlat manfaatlarini jinoiy va boshqa huquqqa xilof tajovuzlardan himoya qiladilar. Shuningdek, ular adolat, insonparvarlik, qonuniylik, huquq tartibot uchun kurash olib boradilar. Yuristning ijtimoiy roli ayniqsa yuridik normalarga rioya qilish va bajarishga katta ahamiyat beriladigan huquqiy davlatda kuchayadi.

 

Ikkinchidan, yuristlar nafaqat huquqni qoʻllashda, balki qonunchilikni rivojlantirishga ham katta hissa qoʻshadilar. Ular qonunchilikni takomillashtirish boʻyicha takliflar tayyorlaydilar va ularni vakolatli organlarga yuboradilar, qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlarning loyihalarini tayyorlaydilar, normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari boʻyicha xulosa va fikrlar beradilar.

 

Uchinchidan, yurist kasbiga qaysi yoʻnalishda faoliyat yuritilishidan qat’i nazar quyidagi umumiy xususiyatlar xosdir: insonparvarlik va adolat prinsiplarini chuqur anglab yetish va ularga rioya qilish; davlat hokimiyati organlari faoliyati bilan bevosita yoki bilvosita bogʻliqlik; psixologik-pedagogik kasbiy mahoratlarga tayanish; ijodiy-tadqiqotchilik; qaror qabul qilishda mustaqillik; tashkilotchilik; rasmiylik.

 

Mustaqil davlatimizda yuristlar sudlarda, prokuratura, ichki ishlar, adliya, soliq, bojxona, milliy xavfsizlik va boshqa davlat organlarida, korxonalar, muassasalar, nodavlat notijorat tashkilotlar, shu jumladan advokaturada faoliyat yuritmoqdalar.

 

Yuristlarning faoliyat doirasi faqatgina yuridik mutaxassisliklar bilan cheklanib qolmasdan, balki ilmiy-pedagogik, siyosiy faoliyatda ham faol namoyon boʻlmoqda. Masalan, oliy va oʻrta maxsus ta’lim hamda ilmiy-tadqiqot muassasalarida,  parlament palatalari, siyosiy partiyalar va boshqa jamoat birlashmalarida ham yuristlar faoliyat yuritib, mamlakatda amalga oshirilayotgan demokratik insonparvar huquqiy davlat barpo etish va fuqarolik jamiyatini shakllantirishga qaratilgan keng koʻlamli islohotlarda samarali ishtirok etmoqdalar.

Yuristlarning professional faoliyati nafaqat bir insonning balki butun jamiyatning, xattaoki butun bir davlatning yashash tarziga ta'sir o‘tkazadi. Shuning uchun bu soha vakillaridan belgilangan Kodekslarga rioya qilishini, mas'uliyatni xis qilishlari va lavozimini suiste'mol qilmasdan halollik bilan Vataniga va xalqiga xizmat qilish talab qilinadi. Qolaversa huquqshunos o‘z ustida tinmasdan mehnat qilmog‘i va doimiy ravishda bilimlarini oshirib borishi kerak. Huquqshunoslar qattiq streslarga chidamli bulib, o‘zlarini fe'l-atvorini nazorat qila oladigan shaxslardir.

 YUridik konsultatsiyalar yoki konsalting firmalarida – huquq va majburiyatlarni tushuntirib berish, turli xildagi hujjatlarni ishlab chiqish, sud faoliyatida har xil rolda ishtirok etish, u yoki bu bahslarda fuqarolarning huquqlarini aks ettirish;  Tashkilotlarda – egalik huquqlari, shaxs, mulk, shuningdek, kashfiyotlar, tovar belgilari va hokazolarni ro‘yxatdan o‘tkazishga oid hujjatlarni ishlab chiqish va rasmiylashtirish; xodimlar inspektori; sud yoki arbitrajda ish beruvchining jinoiy tergovga bog‘liq bo‘lmagan qiziqishlarini tushuntirish;  Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd qilish idoralarida – inspektorlik faoliyati; sudlarda – sud ijrochiligi hamda sud majlisi kotibligi faoliyati;  Advokatlik kontoralarida – advokatga yordamchi, fuqarolarga va jismoniy shaxslarga sudda o‘z manfaatlarini himoya qilishda yordam berish;  Notarial idoralarda – fuqarolarga o‘z huquq va majburiyatlarini tushuntirish, yuridik hujjatlarni ishlab chiqish, har hil yuridik hujjatlarni tayyorlash, hujjatlarni nusxalash, vasiyatnoma va kelishuvlarni rasmiylashtirish;  Sud ijro xizmatida – qarz, etkazilgan ma’naviy va moddiy zarar o‘rnini qoplash, alimentlarni undirish, sud qarori to‘g‘risidagi xabarnomani tayyorlash va uni javobgarga etkazish, militsiyani jalb qilgan holda javobgarni izlab topish, javobgarga tegishli mol-mulk va moddiy boyliklarni qidirish hamda ularni xatlash, sud qarorlari ijrosi to‘g‘risidagi hisobotlarni tayyorlash va ularni sudga jo‘natish, musodara qilingan buyumlarni ro‘yxatga olish va dalolatnomalarini tuzish, javobgarlikdan bo‘yin tovlagan shaxsga tegishli bank hisob raqamlarini yopishni tashkil etish, musodara qilingan va xatlangan mol-mulkni olib ketish, saqlash, va da’vogarga etkazish yoki savdoga chiqarish, da’vogarga qarzlarni qaytarish.

Eng qadimiy va obro'li kasblardan biri bu yurist kasbi. Bugungi kunda davlat instituti sifatida huquqning kelib chiqishining turli xil versiyalari mavjud. Qadimgi Rimdagi Pontifflar kollejida qadimgi yuristlar paydo bo'lgan. Aynan o'sha erda ular birinchi marta professional darajada huquqni o'rganishdi va uning me'yorlari qo'llanilishini sharhladilar. Pontifiklar Kollegiyasi birinchi huquqiy maslahat bo'ldi. Bu erda muqaddas qonunlarning barcha bilimlari saqlangan, yuridik yozuvlar yuritilgan, ushbu bilimlarni talqin qilish qoidalari ishlab chiqilgan. Pontifiklar kollejining asosiy vazifalaridan biri fuqarolarga qonun normalarini qo'llash bo'yicha huquqiy maslahatlar berish edi.Biroq, bu kasbga faqat bir nechtasi bag'ishlangan edi. Bu ozchilik patrisiylar - faqat mahalliy aholidan iborat bo'lgan Rimning yuqori qatlami edi. Keyinchalik, oddiy odamlar, plebeylar, qonunga qabul qilinishni boshladilar. O'shandan beri qonun ilm-fan maqomini oldi va dindan alohida yo'nalish sifatida rivojlana boshladi.

Qadimgi Yunonistonda o'sha paytda notiqlik san'atiga katta ahamiyat berilgan. Aynan ma'ruzachilar pul uchun Gretsiya fuqarolarini sudga kelishga tayyorladilar. Qadimgi yunon advokatlari, Rim huquqshunoslaridan farqli o'laroq, qonun qoidalarini qo'llash to'g'risida ma'lumot bermadilar va sud pretsedentlarini yaratmadilar, ammo shunga qaramay ular qadimgi advokatlik kasbini yaratishda o'z toshlarini yotqizishga muvaffaq bo'lishdi.Tarix huquqshunoslik rivojlanishining ko'plab bosqichlariga ega, ammo sofistlar va pontifiklar bilan yurist kabi kasbning paydo bo'lishi boshlandi.

Shunday qilib, yuridik kasb eng qadimgi huquq tizimlaridan biri bo'lgan Rim huquqining shakllanishi bilan bir vaqtda shakllandi, ularning ko'plab institutlari dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida zamonaviy qonunchilikda qo'llaniladi.

Aynan o'sha paytda xususiy mulk tushunchasi paydo bo'ldi va shuning uchun uni himoya qilish zarurati paydo bo'ldi. Ammo himoya jismoniy emas, balki qonuniydir. Agar biz o'sha paytdagi jinoyat qonunchiligini qo'llasak, unda uchun sodir etgan jinoyat hissiy va hech qanday tizimlashtirmasdan hukm qilindi, mulk to'g'risidagi qonun boshqacha munosabatda, sodiqroq edi.

Lotin tilidan "yuris" dan tarjima qilingan advokat so'zining o'zi qonun, qonuniylikni anglatadi.

Qadimgi Rimning eng mashhur huquqshunoslari, asosan qonunlarning kelib chiqishini aniqladilar va huquqshunoslik bo'yicha ko'plab kitoblar yozdilar, Publius Muzio Scovola, Gay Atey Kapiton, Gay Kassius Longinus, Appius Klavdiy Tsek, Gney Arulen Celius Sabinus.

Agar Rossiyada advokatlik kasbining paydo bo'lish tarixini oladigan bo'lsak, unda qadimiy Rossiyada huquqiy tizimning shakllanishi va advokat kabi kasbning paydo bo'lishi bu qadar tez sur'atlar bilan rivojlanmagan va qadimgi Rossiya aholisining huquqiy ongi bilan birga rivojlangan. Rossiya qonunlarining shakllanishi va rivojlanishida ulkan rol o'ynagan Vizantiya imperiyasi edi. Ushbu davlat bilan tuzilgan shartnomalarni birinchi qonun manbalariga kiritish mumkin. Ammo, Rossiyada institut sifatida huquqni rivojlantirishning asosiy roli va yo'nalishini "Russkaya Pravda" yaratdi. Bu bizning davrimizning birinchi ming yilligidan boshlab Rossiyada rahbarlik qilingan qadimiy qonunlar va qoidalar to'plamidir.

Biroq, advokat kasbi Rossiyada XVIII asrning boshlarida paydo bo'ldi. O'sha vaqtga qadar mutaxassis sifatida advokatlar yo'q edi. Shu bilan birga, Rossiyada paydo bo'lgan bu kasb juda mashhur va talabga aylandi. Aynan shu tarzda rim-german yuridik oilasini asos qilib olgan Rossiya qonunchilik tizimi shakllana boshladi.

O'n sakkizinchi asrning boshlarida, huquqiy ta'limning paydo bo'lishi bilan bog'liq holda, Rossiyada ko'plab professional advokatlar paydo bo'ldi. 1875 yilda o'z tashabbusi bilan rus advokatlarining birinchi kongressini o'tkazgan yuridik jamiyat paydo bo'ldi. Ushbu qurultoyda qonunlarni ishlab chiqish, yangi qonunlar, farmonlar, aholining huquqiy savodxonligini oshirish zarurati va o'sha paytdagi boshqa dolzarb masalalar muhokama qilindi.

O'sha davrning eng taniqli huquqshunoslari taniqli yuristlar Anatoliy Fedorovich Koni va Fedor Nikiforovich Plevako edi.