1-Mavzu: umumiy pedagogika

20-Mavzu. Ekologik tarbiya
Reja:

1. 
   Ekologik bilim, ekologik ta`lim va tarbiya.
   
2. 
   Ekologik tarbiyaning-davr talabi.
   
3. 
   Sharq mutafakkirlarining ekologik tarbiya xaqidagi fikrlari.
   

Ekologik bilim – bu tirik tabiatning tuzilishi, rivojlanishi, o’zgarishi, yer yuzidagi tirik jonzotlarning holati, ularning bir-birlari bilan va atrof-muhit o’rtasida bo’lib turadigan munosabatlarni, tabiiy boyliklarning son va sifatini, hajmini, xillarini hamda ularni saqlash va tejamkorlik bilan foydalanish yo’llarini o’zlashtirishdan iboratdir.
Ekologik ta'lim va tarbiyaning tub ma'nosi – tabiat va jamiyat o’rtasidagi doimiy birlik va ularni bir-birlariga bog’lovchi tabiiy hamda ijtimoiy qonunlarni o’rganish, hayotga tatbiq qilishdan iboratdir.
Ekologik ta'lim va tarbiya – bu insonni tabiatga qadam qo’ygan vaqtdan boshlab, butun hayoti davomida tabiatdan ongli ravishda foydalanishga, psixologik, axloq-odob yuzasidan xalqimizning tabiatga hurmat va e'tibor bilan qaraydigan urf-odatlarini, udumlarini tarbiyalash, tabiiy boyliklarni ko’paytirish, bog’-rog’lar, gulzorlar tashkil qilishga undashdan, uning qalbida yaxshi xislatlar uyg’otishdan iboratdir. Insonni urab turgan tabiiy muhit va uning boyliklarini biladigan, undan tejamkorlik bilan foydalanadigan, saqlaydigan, tabiat boyligiga, go’zalligiga go’zallik qo’shadigan, ijtimoiy va tabiiy qonunlarni biladigan bilimdon shaxsni yetishtirish – bu ekologik tarbiya maqsadi. Tabiatga nisbatan hurmat va e'tibor bilan qaraydigan insonlar, uning har bir qarich yerida bo’layotgan ijobiy va salbiy o’zgarishlarni sezadi, kuzatadi, tabiatga yordamga boradi, ya'ni yiqilgan butani tiklaydi, kasal hayvonni tuzatadi, davolaydi, iflos suvni tozalashga harakat qiladi, yong’inni o’chiradi va hokazo.
Xozirgi kunda jamiyat ichidagi, jamiyat bilan tabiat o’rtasidagi munosabatlar keskinlashib borayotgan bir davrda, xo’jalikning turli sohalarini rivojlantirish bilan bir qatorda, atrof-muhit muhofazasi va tabiiy boyliklardan tejamkorlik bilan foydalanishga oid chuqur bilimli, ekologik ma'lumotli yoshlarni tarbiyalash vaqti keldi. Keyingi yillarda esa ularga nisbatan shafqatsizlarcha munosabatda bo’lindi. Tabiiy daryolarni bo’g’ib, yo’lini to’sib, sun'iy dengizlar yaratish, cho’llarni o’zlashtirish bilan shug’ullanildi. Bu "yutuqlar" tufayli tabiat qonunlari hamda uning murakkab va nozik muvozanati buzildi.
O’zbek xalqi qadriyatlari orasida tabiatni saqlash, qadriga yetish, chiroyiga chiroy, ko’rkiga ko’rk qo’shish odatlari bor. Inson tabiatdagi har bir giyoh, o’t-alaf, dov-daraxt, parranda-darrandalarni hamda nimaiki kerakli bor narsani zarur deb biladi. Ota-bobolarimiz zilol suvni, buloqlarni, so’lim daraxtzorlarni, qoya-g’orlarni, xosiyatli o’t-o’lanlarni, gul-giyohlarni muqaddas bilib asrashga, niyati nopok kishilardan saqlashga, toptamaslikka, oyoq osti qilmaslikka alohida e'tibor berib kelganlar.
Xalq nopok kishilar haqida shunday iboralar qo’llagan: "Daraxt ko’r qilur", "Moling sutdan qolsin", "Parranda ursin" (qarg’ish), "Daraxtga ko’z olaytirma", “Suvga tupurma, iflos bo’ladi", "Yerni toptamasa, u dunyoliging qolmaydi" kabi naqllar ham bekorga aytilmagan.
Sharq allomalarining tabiat va ekologiya haqidagi fikrlari buyuk alloma Muhammad al-Xorazmiy (782-847) risolalaridan birida bunday deb yozadi: "Bilingki, dunyoning ko’zlari yoshlansa, uning boshiga g’am, kulfat tushgan bo’ladi. Odamlar, daryodan mehringizni darig’ tutmanglar". Dunyoning yoshli ko’zlari deganda Muhammad al-Xorazmiy nimalarni ko’zda tutgan ekan? Ehtimol, u daryo suvining ortiqcha isrof bo’lishini nazarda tutgandir? U eng avvalo daryo bilan odamlarning bir-birini tushunishlari va til topishishlari, o’zaro mehr-muhabbatli bo’lishlarini nazarda tutgan.
Abu Nasr Forobiy (870-950) o’zining "Kitob fi ixso al-ulum va at-ta'rif" asarida zamonasidagi ilmlarni har tomonlama o’rganib, ularni ma'lum tizimga solib, turkumlarga ajratdi, har bir ilm tarmog’iga ta'rif berishga harakat qildi, tabiatshunoslik ilmiga katta e'tibor berdi.