1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

EK ning bajaradigan asosiy funktsiyalari
 
- Hujjatlarga bibliografik ishlov berishning me’yoriy talablari asosida hujjatlarni 
kataloglashtiradi; 
- Foydalanuvchilarni kutubxona fondiga kelib tushayotgan yangi nashrlar haqidagi 
axborotlar bilan ta’minlaydi; 
- Foydalanuvchilarni kutubxona fondida saqlanayotgan hujjatlar haqidagi 
biblografik ma’lumotlar (tavsif sarlavhasi, mavzular bo‘yicha chiqish 
ma’lumotlari, ochqich so‘zlar, inventar nomeri va boshqa ma’lumotlar) bilan 
ta’minlaydi; 

---

190 
- Hujjatning kutubxonadagi yo‘li haqidagi ma’lumotlar: uning fondga kelib 
tushishidan boshlab ishlov berish, kitobxonlarning undan foydalanishlari va 
hujjatni fonddan chiqarib tashlashgacha bo‘lgan ma’lumotlar haqida axborot 
beradi; 
- Internet xalqaro tarmog‘i, korporativ tarmoqlari va lokal tarmoqlaridan 
foydalangan holda kutubxona ma’lumotlar bazasiga kirishni ta’minlaydi;
- Axborotlarni ishonchli saqlashni ta’minlaydi: elektron resurslarning rezerv 
nusxalari, ishchi va sug‘urta arxivlarini; 
- Kutubxona axborot resurslari himoyasini ta’minlaydi, mualliflik xuquqini va 
intelektual mulk xuquqini himoya qiladi, axborotlarni yo‘q bo‘lishini va 
buzilishining oldini oladi;
- Foydalanuvchilarning mustaqil ravishda qidiruv o‘tkazishlariga (axborotlar 
fazosida navigatsiya xizmatlari ko‘rsatish va o‘zining do‘stona interfeysi orqali) 
yordam beradi. 
Elektron katalog tarkibi 
Kutubxonaning elektron katalogi, yagona katalog sifatida yoki hujjatlarning 
ko‘rinishlariga qarab tuzilgan bir necha ma’lumotlar bazalari; «Kitoblar», 
«Dissertatsiyalar», «Davriy nashrlar», «Normativ hujjatlar» asosida tashkil 
qilinishi mumkin. 
Elektron katalogdan foydalanish va yuritish texnologiyasi 
Kutubxonaning elektron katalogini yaratish va undan foydalanish quyidagi asosiy 
tamoyillariga asoslanadi: 
- EK tizimida foydalanilayotgan texnika vositalari va dasturiy taminotning ochik 
harakterdaligi; 
- Mamlakatimizdagi va chet ellardagi nashrlarning bibliografik tasvirlarni bir 
marotaba kataloglashtirish va ulardan ko‘p marotaba foydalanish;
- Tizim ichki formatida standart kommunikativ formatlarda foydalanish va 
bibliografik ma’lumotlarni import-eksport qilishga mo‘ljallangan konventorning 
mavjudligi; 

---

191 
- EK tizimiga telekirish internet tarmog‘i, http va Z39.50 protokollari yordamida 
bajariladi; 
- Bibliografik ma’lumotlar bazasida axborotlar qidirish quyidagi belgilar: muallif 
(yoki mualliflar), sarlavha, predmet rubrikasi, UDK va BBK indeksi, ochqich 
so‘zlar, seriya nomi, nashr etilgan joy, nashr vaqti, hujjatning saqlanayotgan joyi 
va boshqa bir qator belgilar asosda bajarilishi mumkin. 
Elektron katalog bilan ishlash o‘z ichiga, kataloglashtirishning asosiy texnologik 
jarayonlarini: 
- Hujjatlarni kataloglashtirish;
- Ko‘p aspektli bibliografik qidiruv, chiqish formalarini (formulyar, kartochka, 
ko‘rsatkich va boshqalarni) shakllantirishni oladi; 
- Foydalanuvchi, elektron katalogdan olinayotgan natijalarni kompyuter ekranida 
ko‘rishi, printerda bosib chiqarishi va disketga yozib olishi mumkin. 

---

192