1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Universal O‘nlik klassifikatsiya strukturasi 
Universal O‘nlik klassifikatsiya axborot manbalarni va hujjatlarni 
klassifikatsiya qilishda xalqaro klassifikatsiya hisoblanadi. Bu sistema fan va 
texnikaning barcha bo‘limlarini aks ettirishda universal xalqaro sistemadir. Unga 
fan va texnika erishayotgan barcha yangiliklarni jadval strukturasida jiddiy 
o‘zgarishlarsiz doimo to‘ldirib, kiritib boradi. Bo‘limlarni o‘zaro aloqasini aks 
ettirish ham boshqa klassifikatsiyaga qaraganda bir qator yutuqlarga ega. 
Bo‘limlarni aks ettrish uchun faqatgina arab raqamlaridan foydalaniladi. Ular 
barcha xalqlar uchun tilidan, qanday alfavitdan foydalanishlaridan qat’iy nazar 
barcha uchun tushunarlidir. Bu Universal O‘nlik klassifikatsiyani xalqaro, barcha 
xalqlar uchun foydalanish mumkin bo‘lgan sistemaga 
aylantirdi.
Ilk Universal O‘nlik klassifikatsiya
 
jadvali 1905 yil 
Bryuselda fransuz tilida nashr etilgan. 1927-1933 
yillarda 2-qayta nashri fransuz tilida. 3-xalqaro nashri 
nemis tilida norma va standartlar nashriyoti tomonidan 
1934-1953 yillarda nashr etilgan. 4-xalqaro nashri 
ingliz tilida, 5-nashri fransuz tilida, 6-nashri yapon 
tilida, 7-nashri ispan tilida. 1958 yilda 8-nashri nemis tilida nashr etilgan.
Universal O‘nlik klassifikatsiyaning rivojlantirish bilan XHF (Xalqaro Hujjatlar 
Federatsiyasi) shug‘ullangan. 1950 yildan bugunga qadar XHF Fan va texnika 
taktibini hisobga olgan holda Universal O‘nlik klassifikatsiyaga o‘zgartirishlar 
kiritib boradi. XHF tomonidan maxsus nashrlar chiqariladi. «DP-Notes» va «P-
Notes» (Proekti predlojeniy) «Takliflar loyihasi» va «Takliflar». Bu nashlarda 

---

108 
turli mamlakatlardan UO‘K jadvaliga tashkilotlar tomonidan, olim va 
mutaxasssislar tomonidan indekslarga kiritilishi mumkin bo‘lgan o‘zgartirishlar, 
to‘ldirishlar haqidagi taklif mulohazalar chop etiladi. 
Bu takliflar 6 oy ichida boshqa mutaxassislar, tashkilotlar tomonidan rad 
etilmasa, kuchga kiradi va XHFning maxsus «Extensions and Corrections to the 
UDC» (UO‘K ga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar) nashrida chop etiladi. Yiliga 
ikkita soni chiqadi. 3 yillik seriya hisoblanadi. 6ta son.
Biror bo‘limiga qachon o‘zgartirish kiritiladiq
Fan va texnika tartibining bugungi kundagi mazmun mohiyatini to‘liq aks 
eta olmagan indekslardagina qayta ko‘rib chiqiladi. UO‘Kni stabillashtirish, ya’ni 
muqobillashtirish maqsadida indekslar o‘zgarishi, qayta ko‘rilishi haqidagi 
takliflar to‘liq annotatsiyalangan holda, asoslangan holda qabul qilinadi. 
Sobiq sovet tuzumining 1962 yil 11-may 445-qaroriga muvofiq «Mamlakatda 
fan, texnika axborotlarini yaxshilash chora tadbirlari» qarorlaridan so‘ng 1963 
yildan ilmiy-texnika jurnallar, ilmiy-axborot tashkilotlarida, ilm-texnika 
kutubxonalarida barcha nashrlarni UO‘K asosida klassifikatsiya qilina boshlandi. 
Bugungi kunda Universal O‘nlik klassifikatsiya yagona Xalqaro universal 
sistemadir. 50 dan ortiq mamlakatlarda qo‘llaniladi. Universal O‘nlik 
klassifikatsiyaning rivojlantirishda Xalqaro Hujjatlar Federatsiyasi yetakchi 
tashkilot hisoblanadi. Universal O‘nlik klassifikatsiyani taraqqiy ettirish borasida 
bugungi kunda ham bir qator ishlar qilinmoqda. Bunda turli davlatlardan 
mutaxassislar qatnashadilar. Rossiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, AQSh, 
Yaponiya, Polsha kabi davlatlar, shuningdek xalqaro tashkilotlar o‘z hissalarini 
qo‘shadilar. 

---

109