1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Milliy raqamli kutubxonalar yaratish 
Avvalo, milliy doiradagi raqamli kutubxonalar faoliyati haqida fikr 
yuritganda, YuNESKO ning umumjahon dasturlarini eslatib o‘tamiz. Bu 
dasturlarning ikki tomonlama maqsadini ko‘rsatish mumkin. Yo‘qolish havfi 
bo‘lgan hujjatlarning umumjahon merosini saqlashga ko‘maklashish. 
33
Springer-Verlag Heidelberg, “EMANI: Electronic Mathematical Archiving Network Initiative,” 12 January 2005; available 
from 
http://www.emani.org/index.htm
. 

---

202 
Dasturni amalga oshirishda YuNESKO koordinator va katalizator rolini 
o‘ynaydi. Dastur doirasidagi loyihalar kutubxonalarda va arxivlarda qo‘lyozmalar 
va nodir nashrlarni saqlash va mazkur milliy qadriyatlarning umrini uzaytirishga 
qaratilgan. Misol tariqasida, Moskvaning Rossiya Davlat kutubxonasida 
saqlanayotgan XV-XVI asrlarning slavyan qo‘lyozmalarini saqlash va 
foydalanishni ta’minlash masalalarini keltirib o‘tamiz. Shuningdek, u o‘zida 
ko‘pgina, Dostoevskiy va Pushkin kabi mualliflar asarlarini mujassamlantirgan. 
Loyiha boshlangach, boshlang‘ich qismda, 1990-yillarning boshlarida ko‘pgina 
natijalar CD-ROM ko‘rinishida aks etgan. Bu raqamli kutubxonalar faoliyatining 
yorqin misolidir. Tabiiyki, dastlab raqamlashtirish loyihaning asosiy ishi bo‘lib, 
raqamli formatdagi xizmatlarning taqdim etilishi asosiy g‘oyasi hisoblanadi. Bu 
kabi dasturlar Yevropa milliy raqamli kutubxonalari faoliyatini tashkil etishdagi 
dastlabki amalga oshirilgan ishlar deyish mumkin. Milliy kutubxonalar 
mamlakatda kutubxonachilik ishini rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.Raqamli 
faoliyat olib borishda milliy kutubxonalar faoliyati yuqori darajada bo‘lishi lozim. 

ELib :(The Electronic Libraries Programme - Programma Elektronnыe 
biblioteki)
34
. Elektron kutubxonalar dasturiyeLib -oliy ta’limni rivojlantirish va 
shakllantirishda katta rol o‘ynadi. Asosiy maqsadi gibrid kutubxonalar orqali, 
raqamli kutubxonalar modelini yaratish, resurslarning kengaytirilgan qidiruv 
tizimini yaratish, raqamli resurslarni saqlash orqali loyiha amalga oshirila boshladi. 
Iqtisodiy jihatdan mablag‘ bilan ta’minlanish, yeLib dasturini yaratilishiga olib 
keldi. Bu 60 ga yaqin loyihalarni o‘z ichiga oldi. Ko‘pgina loyihalar ma’lum bir 
vazifalarni bajarishda bir birini to‘ldirdi. Mazkur loyihalar, xalqaro miqyosda 
raqamli kutubxonalar barpo etishda bir biri bilan hamkorlikda faoliyat olib bordi. 
*Gallica (Fransiya)
35
Fransiya milliy kutubxonasining De l'Homme muzeyi, 
Pera Loti uyi bilan hamkorlikda yaratilgan Internet-server bo‘lib, on-layn qidiruvni 
sinovdan o‘tkazish uchun yaratilgan. Gallica 2000 BnFrance raqamli kutubxonasi 
34
UKOLN, “eLib: The Electronic Libraries Programme,” 13 January 2005; available from http://www.ukoln.ac.uk/services/elib
35
Gallica, available from 
http://gallica.bnf.fr/
. 

---

203 
XX asr boshi o‘rta asrlarga taalluqli multimedia hujjatlarining eng oxirgi versiyasi 
hisoblanadi. 
*Global-Info: German Digital Libraries Program (Germaniya)
36
- 
Nemis 
raqamli kutubxonalar yaratish dasturi. Raqamli kutubxonalar yaratish Konsepsiyasi 
Germaniya 
davlatining 
1996-2000 
yillarga 
mo‘ljallangan 
axborot 
infrastrukturasiga kiritilgan edi. 
Global-Info grant loyihasi Axborot va 
kommunikatsion Komissiyasi hamkorligidagi ilmiy jamiyatlarining texnologik 
rivojlanishi tadqiqotlari doirasida amalga oshirilgan. Bu barcha tadqiqotchilarga 
adabiyotlardan foydalanishga, tadqiqot natijalari, boshqa axborotlarga to‘g‘ridan-
to‘g‘ri, to‘siqlarsiz ega bo‘lishlikni ta’minlashdan iborat. Mazkur dastur 
doirasidagi loyihaga davlat tomonidan 
60 mln. nemismarkasi ajratiladi. Nemis 
raqamli kutubxonalarini yaratish dastur loyihalari 1998 yildan boshlab 6 yil davom 
etib, mazkur dasturga bir qancha nemis kutubxonalari va axborot markazlari jalb 
etilgan.
 
*Digital Image Arxiv(Arxiv sifrovix izobrajeniy)
37
(Avstriya) “Suratlarning 
raqamli arxivi” loyihasi Avstriya Milliy kutubxonasi tomonidan amalga 
oshirilgan.Mazkur loyiha portretlar to‘plamlari, suratlar arxivi, Fidei commissâ 
kutubxonasi bilan birgalikda amalga oshirilgan. Avstriya Milliy kutubxonasi 1,5 
million tarixiy fotosuratlarni, Avstriya tarixiga oid bo‘lgan portretlar, arxitektura, 
topografiyalarni raqamlashtirish, asosiy maqsad sifatida esa Arxivlardagi raqamli 
suratlarni effektiv modelini yaratishdan iborat. Loyiha 1999 va 2001 yillarni o‘z 
ichiga oladi. 
* BIBSYS raqamli kutubxona (Norvegiya)
38
- Mazkur loyiha 1998 yildan 3 yil 
davom etib, Norvegiya milliy raqamli kutubxonalarini barpo etishga bag‘ishlanadi. 
Loyihaning asosiy maqsadi oliy ta’lim doirasida Norvegiya foydalanuvchilarini 
yangi va mavjud xizmatlarni integratsiyalash orqali raqamli axborot resurslariga 
ega bo‘lishlikni ta’minlashdan iborat. 
36
DomainSpa, LLC, “Global-info.org,” available from 
http://www.global-info.org/
. 
37
Hans Petschar, “Project ‘Digital Image Database’,” 2001; available from 
http://www.onb.ac.at/sammlungen/bildarchiv/projekte/bdb/e_einleitung_frs.htm
 
38
“BDB: BIBSYS Digital Library,” available from 
http://www.bibsys.no/BDB/eng/
. 

---

204 
Yana ko‘plab: Muisti - fin milliy kolleksiyasini raqamlashtirish va tarmoq 
orqali taqdim etish loyihasi (Finlyandiya), Daniya madaniy merosini 
raqamlashtirish loyihasi - Kulturarw 3 (Sweden), Shvesiya qirollik kutubxonasi va 
Shvesiya Milliy kutubxonasining shved nashrlarining raqamli kolleksiyasini 
yaratish va internet orqali foydalanishga taqdim etish loyihasi – shved elektron 
nashrlari kolleksiyalarini yaratilishi va bugungi kun va kelajak avlodga taqdim 
etilishiga tamal toshini qo‘ydi. 
*Memoria (Ispaniya) - Ispaniya xotirasi loyihasi. Ispaniya Milliy 
kutubxonasini (Biblioteca Nacional de España) raqamlashtirishga asoslangan 
bo‘lib, o‘zida Ispaniya boy madaniy merosini o‘zida mujassamlantirgan universal 
raqamli kutubxona yaratishga bag‘ishlandi. 1995 yilda boshlanib kutubxonaning 
eng noyob, yuqori qimmatdorlikka ega, mualliflik huquqi himoyasida bo‘lgan va 
yemirilish xavfi mavjud bo‘lgan qimmatbaho asarlarni raqamlashtirishdan 
boshlandi. 
*Memoria Project (Czech) -Chexiya xotirasi loyihasi. Mazkur loyiha Chexiya 
Milliy kutubxonasini raqamlashtirishga bag‘ishlanib, tarix sohasiga oid 
resurslarning virtual muhitini yaratishga bag‘ishlanadi. Bu turli davrning tarixiy 
hujjatlariga, turli xil manbalardagi tarixiy hujjatlarning tavsifi, bibliografik 
ma’lumotlariga ega bo‘lish, raqamli foydalanish imkoniyatini yaratdi.