1-mavzu taqdimot

1-mavzu. Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni 2-soat
1

• Kichik biznes va tadbirkorlik tushunchalari, ularning mohiyati va mazmuni

2

• Kichik biznes va tadbirkorlik muhiti va unga ta’sir etuvchi omillar

3

• O’zbekistonda kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish yo’nalishlari

1Kichik biznes va tadbirkorlik tushunchalari, ularning mohiyati va mazmuni
Tadbirkorlik tushunchalarining hozirgi ma’nosida XVII asr oxiri va XVIII asr boshlarida ilk bor ingliz iqtisodchisi Richard Kantilon qo’llagan edi. Uning fikricha, tadbirkor tavakkalchilik sharoitida faoliyat yurituvchi kishidir. SHu boisdan u yer va mehnat omilini iqtisodiy farovonlikni belgilab beruvchi boylik manbai deb bilgan.
XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshida mashhur frantsuz iqtisodchisi J.B. Sey (1767-1832) «Siyosiy iqtisod risolasi» kitobida (1803y.) tadbirkorlik faoliyatini ishlab chiqarishning uch mumtoz omillari yer, kapital, mehnatning yaxlitligi deb ta’riflagan edi.

• tadbirkor olgan daromad uning mehnati, ishlab chiqarishni tashkil etganligi, mahsulotni o’z vaqtida sotganligi uchun berilgan mukofot-dir. Tadbirkor tavakkal qilib, biror-bir mahsulotni ishlab chiqarishni o’z bo’yniga oladi.

J.B. Seyning fikricha

• tadbirkor kapital egasi. U muayyan tijorat g’oyasini amalga oshirib, daromad olish uchun tavakkalchilik bilan ish boshlaydi, chunki kapitalni biror-bir ishga sarflash doimo tavakkalchilik bilan bog’liqdir. Tadbirkorlikdan olingan daromad, A. Smitning fikricha, shaxsiy tavakkalchilik uchun olingan mukofot. Tadbirkor ishlab chiqarishni o’zi rejalashtiradi, tashkil etadi, ishlab chiqarish faoliyati natijalariga egalik qiladi. Bu ishlar, o’z navbatida, bozor tizimi bilan bog’liq.

A. Smitning fikricha
Amerikalik iqtisodchi J.B. Klark fikricha, ishlab chiqarishda doim to’rt omil ishtirok etadi
Kapital
Ishlab chiqarish vositalari va yer
Tadbirkorlik faoliyati
Ishining mehnati
Amerikalik iqtisodchi olim Y.SHumpeterning fikriga ko’ra, tadbirkorlikning novatorlik xarakteri quyidagilarda aks ettiriladi
- Bozor uchun yangi tovar ishlab chiqarish
-ishlab chiqarish jarayoniga yangi texnologiyalarni tatbiq etish
-yangi sotish bozorlarini o’zlashtirish;
-xomashyoning yangi turlari va manbalarini topish
Bozor sharoitida tadbirkorlikni boshqarishda uning quyidagi xususiyatlarini e’tiborga olish kerak

• har doim bozordagi talab va taklifni e’tiborga olib ish ko’radi;

tadbirkor

• Samaradorlikni ta’minlovchi sa’y-harakatlar qilib, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yo’llarini qidiradi;

tadbirkor

• o’z bizneslarini erkin shart-sharoitlarda olib borishiga yetarli imkoniyatlar yaratadilar;

biznesning pirovard natijalariga javob beradigan shaxslar

• ya’ni uning oladigan foyda yoki zarari faqat bozordagi oldi-sotdi jarayonida ma’lum bo’ladi;

kichik korxonaning pirovard natijalari

• o’z mablag’larini harakatga solib, bozorda qanday xavf-xatarga duch kelishi yoki yakuniy natija qanday bo’lishini aniq bilmaydi.

kichik biznes bilan shug’ullanuvchi tadbirkor
Tadbirkorning o’zi tadbirkorlik faoliyatining asosiy sub’ekti hisoblanadi.
tadbirkorning asosiy maqsadi o’z iste’molchilariga ega bo’lish yo’lida tovarga ehtiyojni aniqlashdan iboratdir.
Iste’molchi ham, davlat, ham, yollanma (ishchi) xodim ham tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari qatoriga kiradilar.
Tadbirkor faoliyati predmetini tashkil etuvchi barcha narsa iste’molchining ijobiy bahosiga ega bo’lgan holdagina amalga oshirilishi mumkin.
Tadbirkor o’z iste’molchilarini shakllantirishda quyidagi asosiy omillarni hisobga olishi kerak
- tovarning yangiligi va uning xaridor manfaatiga mos kelishi;
- tovar yoki xizmatlarning sifati;
- tovar yoki xizmatlarning narxi;
- tovarning universallik darajasi;
- tovarning tashqi ko’rinishi, uning xaridor talabiga mosligi;
Tadbirkorning ishga doir sifatlari quyidagi tamoyillarga asoslanishi kerak

• bozorning tovar va xizmatlar bilan ta’minlanish darajasini tahlil qilish yo’li bilan iqtisodiy xo’jalik tizimida o’z o’rnini topishi

birinchidan

• shaxsiy ishlab chiqarish tuzilmasini yaratishga tayyorlik qobiliyati

ikkinchidan

• marketing tadqiqotlari natijalaridan kelib chiqqan holda, dastlabki tadbirkorlik hisob-kitoblarini amalga oshirishi

uchinchidan

• tadbirkorlik loyihasini amalga oshirishda rahbarlikni to’g’ri yo’lga quyish qobiliyati

to’rtinchidan

• yangi texnik, texnologik g’oyani birinchi bo’lib hayotga tatbiq etish hamda ushbu g’oyadan amalda foydala­nish, undan qanday yakuniy natija, mahsulot yoki xizmatlar olish mumkinligini tasavvur eta olishi

beshinchidan
Tadbirkorlik nazariyasining asoschisi Y. SHumpeter uchta asosiy motivni ajratgan
birinchidan
hokimlik qilish, hukmronlik, ta’sir qilishga ehtiyoj
ikkinchidan
aniq harakatlarni bajarish orqali erishish ehtimoli bo’lgan g’alabaga iroda, muvaffaqqiyat sari harakat
uchinchidan
mustaqil ish faoliyati beruvchi ijodkorlik quvonchi