|
Taʼlim sifati –bu taʼlimning (natija sifatida, jarayonhamda ijtimoiy tizim sifatida) turli xil ehtiyojlar, shaxs, jamiyat, davlat manfaatlariga mosligi, taʼlimning ierarxik, ijtimoiy ahamiyatga ega asosiy xususiyatlari( xususiyati, parametrlari)ning tizimli toʼplanishi (natija sifatida, jarayon hamda ijtimoiy tizim sifatida) .
Аynan taʼlim sifati jamiyatning intellektual, madaniy va maʼnaviy holatini tashkil etadi. Taʼlim mazmuni va uning yoʼnalishi taʼlim dasturlari va standartlarda aks ettiriladi. Taʼlim sifatini tushunish yondashuvini quyidagi ketma-ketlikda ifodalash mumkin:
1. Maʼlumot tashuvchisi;
2. Аxborotni uzatish;
3. Аxborot oluvchisi;
4. Maʼlumot uzatish texnikasining xavotirligi;
5. Аsosiy maʼlumotlar;
6. Qabul qilingan muammolarning dolzarbligi;
7. Yangi bilimlar olish.
Taʼlim sifatida, avvalambor, bilimlarni turli usullar orqali yetkazib beradigan bilim egasi (oʼqituvchilar) sifati belgilanadi. Qabul qilingan bilimlarning asosiy xususiyaytiga qarab, talabalar quyidagilarni amalga oshirishi mumkin:
Taʼlim tizimiga, yaʼni taʼlim sifatiga taʼsir koʼrsatuvchi omillar masalasiga kelsak, ularni quyidagicha tasniflash mumkin:
■ ichki va tashqi: ichki omillar jarayonga ichki tomondan, tashqisi esa — tashqaridan taʼsir koʼrsatadi;
■ ijobiy va salbiy: ijobiy omillar rivojlanishga koʼmaklashadi, salbiy omillar unga tusqinlik qiladi;
■ bevosita va bilvosita: bevosita omillar taʼlim tizimining oʼziga, yaʼni bevosita; bilvosita omillar taʼlim tizimining ish yuritish manbalari yoki shart-sharoiti orqali zimdan taʼsir koʼrsatadi.
Oʼzgaruvchan omillar (manbalar, shart-sharoitlar)ni tahlil qilish va tegishli ravishda baholash taʼlim tizimiga va uni maqbullashtirishga yoʼnaltirilgan.
Samaradorlik — taʼlim tizimining oʼzgaruvchanligi uni baholash kutilayotgan natija — taʼlim sifati nuqdai nazaridan ifodalanadi. Аgar haqiqiy natija kutilayotgan natijaga asosan mos bulsa, u ,holda samarali jarayon haqida, toʼliq, mos bulsa, — maqbul, qisman mos bulsa — kam samarador jarayon ekanligi haqida, mos kelmasa —samarasiz jarayon ekanligi haqida gapirish mumkin boʼladi.
Shunday qilib, M.N.Ignatieva va E.V.Istanbulchik taʼlim sifatini mohiyatini aniqlash uchun tizimli yondashuvni taʼriflab, taʼlimning sifatini uchta kichik kombinatsiyasini sifatida baholashni taklif qildi:
1. taʼlim natijasi,
2. oʼquv jarayoni.
3. Taʼlim tizimi, muayyan taʼlim talablariga javob beradigan shartlar.
T.I.Shamov, T.M.Davidenko va G.Sh.Shibanov taʼlim sifatini taʼlim tizimining maʼlum yelementlariga mos keladigan 4 ta komponentdan tashkil topgan integral xarakterga yega deb hisoblaydi. Ular diagrammada quyidagicha ifodalanadi:
Ta’lim tizimi sifati
Sifatli maqsadlar, me’yorlar
Ta’lim natijalarining sifati
O’quv jarayonining sifati
Sharoitlarning sifati
Maʼlumki oxirgi komponent: taʼlim natijalarining sifati. Yakuniy natijalarning sifatini tahlil qilish taʼlim tizimining butun taraqqiyotini taxmin qilish va ushbu rivojanishni boshqarish imkonini beradi. Shunday qilib, bilimni oʼrganish amaliyotini tatbiq qilish nuqtai nazaridan natijaga yerishilgan bilimlar, koʼnikmalar va qobiliyat darajalari belgilanadi. Kognitiv paradigm doirasida taʼlim materiallari darajasini namoyon qiladi, ammo shogirdning shaxsiyatini rivojlantirish darajasi haqida ozgina soʼzlanadi. Shuning uchun shaxsga yoʼnaltirilgan taʼlim (insonparvarlik paradigm) amalga oshiradigan taʼlim amaliyoti har doim yaxshi natijalar beradi. Muammoni taʼlim kabi pedagogik hodisa bilan bogʼliq natijalarni aniqlash uchun uning negizida mexanizmlar va innovatsion texnologiyalarni rivojlantirish yotadi.
Taʼlim yakuniy natijalarining sifati, birinchi navbatda, oʼqituvchining oʼqituvchilik faoliyatining sifati bilan bogʼliq. Oʼqituvchining oʼqituvchilik faoliyati sifati quyidagicha tushuniladi:
- Muayyan oʼziga xoslik bilan oʼqituvchilik faoliyatining tavsifi,
- Davlat taʼlim standartlarining belgilangan talablariga muvofiqligi darajasi,
- Taʼlim xizmatlari isteʼmolchilarini(talabalar va ularning ota-onalarini) qondirish darajasi.
Shunday qilib oʼqituvchining oʼqituvchilik faoliyati sifatini baholash uchun quyidagilar zarur: Birinchi navbatda , har bir oʼqituvchining faoliyatining oʼziga xosligi ( uning oʼziga xosligi, uning holati, uning qanday oʼzgarganligi va hokazo) aniqlash; Ikkinchidan, ushbu shaxsiy oʼqituvchining faoliyati ushbu turdagi faoliyatning umumiy talablariga qanchalik mos kelishini va taʼlim toʼgʼrisidagi normative hujjatlarda aks ettirilganligini aniqlash; Uchinchidan, muayyan oʼqituvchining faoliyatiga yetakchilar, talabalar, shuningdek uning shaxsiy ehtiyojlari va potentsial imkoniyatlarini koʼrish bilan muvofiqligini aniqlash.
Ta’lim tizimi tashkil qilishda ishlatiladigan meyoriy-huquqiy hujjatlarga quyidagilar kiradi:
O’zbekiston Respublikasi qonunlari;
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan chiqarilgan farmoyishlar, qonun va farmonlar;
Oliy majlis tomonidan chiqarilgan kodeks, qonun, qaror, majlis bayonotlari, ko’rsatmalar, buyruqlar;
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan chiqarilgan qarorlar, ko’rsatmalar, buyruqlar;
Vazirlik, davlat qo’mitalari va idoralari tomonidan chiqarilgan farmoyish, qonun, qarorlar, ko’rsatmalar, buyruqlar;
Ta’lim tizimiga oid nizomlar;
Oliy ta’lim muassasasi tomonidan ishlab chiqilgan me’yotiy huquqiy hujjatlar, qarorlar, ko’rsatmalar, buyruqlar, nizomlar va boshqalar misol bo’la oladi.
Ta’lim tizimini boshqarishda asosan shu me’yoriy huquqiy hujjatlardan foydalaniladi. Oliy ta’lim muassasasidagi har bir ish, vazifa, holat ushbu qonuniy hujjatlar asosida amalga oshiriladi. Ta’lim jarayonining har bir holati, o’qituvchi, talabalar huquqlari va majburiyatlari, ta’lim jarayoni, test imtixonlari, baholash, ta’lim sifati, boshqaruv nazorati, va barcha turdagi ta’lim muassasasidagi jarayonlar faqatgina me’yoriy – huquqiy hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
