1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni

Aktuar hisob-kitoblar

 - sug’urta tarifi stavkalarini hisoblashning iqtisodiy-

matematik  usullari  yig’indisi.  Ushbu  hisob-kitoblar  katta  sonlar  qonuniga 

asoslanadi.  Aktuar  hisob-kitoblarning  metodologiyasi,  ehtimollar  nazariyasi, 

demografiya  qonuniyatlariga  asoslanadi,  tarif  stavkasini  miqdori  sug’urta 

hodisalari ro’y berishining  ehtimoliyligiga bog’liq. Demografiya ma’lumotlaridan 

fuqarolarning  hayotini  sug’urtalashda  sug’urtalanuvchilarning  yoshiga  mos 

ravishda sug’urta tarifi stavkasini tabaqalashtirishda foydalaniladi. Uzoq muddatli 

hayotni sug’urtasi bo’yicha sug’urta summalari sug’urtalangan shaxs vafot etganda 

yoki  u  ma’lum  bir  yoshga  etganda  to’lanadi.  Etarli  miqdordagi  sug’urta  fondini 

shakllantirish  uchun,  sug’urtalovchi  shartnoma  amalda  bo’lgan  davrda  qancha 

shaxs vafot etishi yoki ma’lum bir yoshga etishi ehtimoliyligini bilishi zarur. Aholi 

o’limi darajasi haqidagi statistik ma’lumot asosida turli yoshga etishi ehtimolligini 

hisoblash  hamda  fuqarolarning  o’limi  to’g’risidagi  jadvalni  tuzish  mumkin.  Bu 

jadval asosida nafaqani va hayotni sug’urtalash bo’yicha tarif stavkalarni hisoblash 

mumkin. 

---

Anderrayter  –

  1)  turli  risklarni  sug’urtalash  vakolatiga  ega,  sug’urta 

kompaniyasi  tomonidan  tayinlanadigan  shaxs.  Sug’urta  kompaniyasini  sug’urta 

portfeli  shakllanishi  uchun  javob  beradi.  U  sug’urta  shartnomalarini  tuzish, 

risklarni  baholash  va  sug’urta  tarifi  stavkasini  belgilash  yuzasidan  tegishli 

malakaga ega bo’lishi zarur; 2) Lloyd sug’urta polislarini beradigan Lloyd sug’urta 

korporatsiyasini  a’zosi;  3)  potentsial  mijozlarga  sug’urta  polisini  sotish  bilan 

shug’ullanadigan  yoki  manfaatdor  tomonlarga  sug’urta  sohasi  bo’yicha  yuqori 

darajada maslahat xizmatlarni ko’rsatadigan jismoniy yoki yuridik shaxs. 

Anderrayter  siyosati-  sug’urtalash  bilan  bog’liq  yangi  takliflarni  ko’rib 

chiqish  va  mazkur  taklifni  qabul  qilish  yoki  rad  etish  to’g’risida    xulosalar 

chiqarishga qaratilgan siyosat. 

Annuitet  –

  renta  va  nafaqalarni  sug’urtalashning  hamma  turlarini 

umumlashtiruvchi tushuncha. Bunda sug’urtalanuvchi sug’urta kompaniyasiga bir 

vaqtning  o’zida  yoki  bir  necha  yillar  davomida  tegishli  sug’urta  mukofotlarini 

to’laydi. Keyin sug’urtalanuvchi butun hayoti davomida sug’urta kompaniyasidan 

daromad  oladi.  Annuitetning  bir  turi  hisoblanadigan  fuqarolarning  yillik 

daromadini sug’urtasi bugungi kunda Buyuk britaniyada, Frantsiyada va AQShda 

keng rivojlangan.  

Dispasher  –

 dengiz transportida umumiy  avariya sodir bo’lganda ko’rilgan 

zararni kema, yuk va fraxt o’rtasida taqsimlash bo’yicha hisob-kitoblarni tuzadigan 

mutaxassis. 

Rivojlangan 

mamlakatlarda 

dispasher 

funktsiyasini 

maxsus 

kompaniyalar  bajaradi.  Zararlarni  taqsimlash  bo’yicha  hisob-kitoblar  dispasha 

deyiladi  va  dispashani  tuzganlik  uchun  haqni  manfaatdor  tomonlar  (kema  egasi, 

yuk egasi, yukni sotib oluvchi shaxs) to’laydi.