1-Mavzu: Sport musobaqalari va sportchilarni tayyorlash tizimi. Sport trenirovkasining vositalari va metodlari. Sport trenirovkasining tamoyillari. Reja

Yuklamalar dinamikasining o‘ziga xos (betakror) to‘lkinsimonligi tamoyili
Sport trenirovkasining ushbu tamoyili trenirovka yuklamalarining to‘lkinsimon shaklda tuzilishini nazarda tutadi. Yuklamalarning to‘lkinsimon tuzilishi xam nisbatan kiska, xam trenirovka jarayonining undan uzok fazalari (boskichlar, davrlar, sikllar) uchun xosdir. Yuklamalarning to‘lkinsimon tuzilishining uchta asosiy turi ajratiladi:
a) yuklamalarning kichik to‘lkinsimon tuzilishi, bir necha kundan (ko‘pincha xaftadan) iborat trenirovka mikrosikli, deb nomlanadi.
b) yuklamalarning o‘rtacha to‘lkinsimon tuzilishi, u bir nechta mikrosikllarni (3-6) o‘z ichiga oladi xamda bitta o‘rta siklni tashkil etadi. U mezosikl deb nomlanadi.
v) trenirovka boskichlari yoki davrlari uchun yuklamalar- ning katta to‘lkinsimon tuzilishi, u bir kancha o‘rta sikllarni o‘z ichiga oladi va trenirovka makrosikli deb nomlanadi.
Zamonaviy trenerning pedagogik maxorati ko‘p jixatdan mikrosikllar, mezosikllar va makrosikllardagi trenirovka yuklamalari xajmi xamda shiddatini to‘lkinsimon tuzish malakasida namoyon bo‘ladi.
Trenirovka yuklamalari dinamikasi to‘lkinsimonligi uchta fazaga bo‘linadi:
1. Yuklama yiјindisining o‘sib borish fazasi
2. Vaktinchalik barkarorlashish fazasi
3. Nisbatan “engillashish” fazasi.
Ushbu fazalar asosida trenirovka mashјulotlarini tashkil etish kurashchining mashklanganligini oshirishga va xaddan tashqari mashklanish mumkinligini yo‘kka chikarishga imkon beradi. Turli fazalarda ayrim yuklama parametrlarining o‘zgarish davomiyligi va darajasi yuklamalarning mutlak xajmi, kurashchi mashklanganligining rivojlanish darajasi xamda sur’ati, trenirovka boskichlari va davrlariga boјlik.
Trenirovka jarayoninining musobaqa- nisbatlashgan sikllilik tamoyili
Trenirovka jarayonini tuzishda trenirovkaning malum bir siklliligiga rioya qilish zarur. Bunday sikllilik tugallangan muntazam takrorlanib turadigan trenirovka jarayonlari bo‘јinlari xamda paјonalarining (mashјulotlar, boskichlar, davrlar) ketma-ketligidan iborat. Vakt ko‘lamiga karab (bu vakt ichida trenirovka jarayoni tuziladi), kichik sikllar yoki mikro sikllar (xususan, xaftalik), o‘rta yoki mezosikllar (ko‘pincha bir oy atrofida davom etadi) va katta yoki makrosikllar (xususan, yillik va yarim yillik) ajratiladi. Ularning xammasi trenirovka jarayonini okilona tuzishning ajralmas bo‘јinini tashkil kiladi. Bunday siklik tuzilma asosini tushunish - bu sport trenirovksini tuzishning umumiy tartibini tushunish demakdir. Trenirovka va musobaqa faoliyatini tashkil qilishda sikllilik tamoyili ana shunga yo‘naltiradi. Bunda xar bir navbatdagi sikl oldingisini oddiy kaytarish emas, balki trenirovka jarayonining rivojlanish tomonlarini, jumladan trenirovka yuklamalari darajasi bo‘yicha ifodalaydi.
Trenirovka sikllari - bu uning tuzilmali tashkil kilinishining eng umumiy shakllaridir. Ular sport tadkikot-chilari xamda amaliyotchilari dikkatini yanada o‘ziga tortmokda. Bunga xozirgi paytda kamida ikkita vaziyat: birinchidan, yuklamalar xajmi va shiddatining keskin o‘sishi, ular zamona-viy sportda biologik me’yor chegarasiga yakinlashmokda; ikkinchi-dan, trenirovkaning son parametrlari va jaxonning yetakchi sportchilari maxorat darajasining tenglashishi sabab bo‘lmokda. Unisi xam, bunisi xam trenirovka tuzilmasini optimallashtirish yo‘li orkali sport takomillashuvi jarayonini yanada samaralirok boshkarishga intilishga majbur kiladi.