1-mavzu: So‘zlarning sintetik, analitik, juft va takroriy, aralash hamda nol ko‘rsatkichli shakllari. Grammatik kategoriya haqida umumiy ma’lumot. Grammatik kategoriya grammatik ma’no va ularni ifoda qiluvchivositalar tizimi ekanligi

Grammatik kategoriya. Kategoriya atamasi tilshunoslikka falsafadan kirgan termin. U falsafada «ob’ektiv borliq va bilishdagi mohiyatan ko‘proq qonuniy aloqa va munosabatni aks ettiruvchi umumiy tushuncha» tarzida ta’riflanadi. Falsafada ham, tilshunoslikda ham kategoriya bir xil narsani ataydi, ya’ni kategoriya uchun juftlik va alohidalik xos bo‘lishi shart. Tilshunoslikda kategoriya atamasi ostida zidlangan ikkilik (son kategoriyasi) yoki ko‘plik (kelishik kategoriyasi) tushuniladi. Ma’lumki, kelishikning mohiyati «oldingi mustaqil so‘zni keyingi mustaqil so‘zga tobelab bog‘lash»dir. Bu mohiyat kelishiklar tizimiga xos. Har bir kelishik ushbu ma’noni o‘ziga xos tarzda xususiylashtirib, bir-biriga zidlaydi. Masalan, qaratqich kelishigi «oldingi ismni keyingi ismga», tushum kelishigi «oldingi ismni keyingi fe’lga» xususiylashmasiga ega. Bu xususiylashmalar lisoniy ma’noning parchalanishlari va kelishiklarning farqlovchi belgisidir. Demak, har bir kelishikka xos «parcha» kelishik mohiyatining xususiylashmasi, zidlanish esa ana shu parchalar asosida. Grammatik kategoriya va unga mansub grammatik shakl o‘zaro pog‘onali, butun-bo‘lak munosabatlarida bo‘ladi.