1-mavzu: sotsial geografiyaning ob’ekti va predmeti reja

Qishloqlarni shaklanishi va rivojlanishi. Qishloqlarni shaklanishi va rivojlanishining asosini iqtisodiyot tarmoqlari tashkil qiladi. Bu jihatdan qishloqlar uch toifaga bo’linadi.

1. 
   Qishloq ho’jaligiga ixtisoslashgan qishloqlar
   
2. 
   Qishloq ho’jaligiga ixtisoslashmagan qishloqlar
   
3. 
   Aralash qishloqlar
   

O’z navbatida qishloq ho’jaligiga ixtisoslashgan qishloqlar bog’dorchilik, uzumchilik, sug’orma dehqonchilik, chorvachilik bilan shug’ullanadigan qishloqlardan tashkil topadi. Bu qishloq ho’jalik tarmoqlarining “qishloq hosil qilish qobilyati” ham har hil. Nisbatan katta qishloqlar sug’orma dehqonchilik yaxshi rivojlangan rayonlarda vujudga keladi. CHorvachilik bilan shug’ullangan aholining yashash manzillari unchalik katta bo’lmaydi.
Qishloq ho’jaligiga ixtisoslashmagan qishloqlar temir yo’l bekatlari, meteorologik stantsiya, rekreatsiya va turistik sohalar, qazilma boyliklar, suv omborlari va kanllar asosida shakllangan. Bu qishloqlarning aholisi urcha ko’p bo’lmaydi. Ishlab chiqarish salohiyati unchalik atta bo’lmaganligi sababli bunday qishloqlarning aksriyati shahar yoki shaharcha maqomiga ega emas.
Aralash tipdagi qishloqlar yuqoridagi ikki sohalarning rivojlanishi yoki qishloq ho’jaligi va u bilan sanoat korxonalari negizida vujudga kelgan. Bunday qishloqlarning demografik salohiyati nisbatan katta bo’lishi mumkin. Demak, qishloqlarning katta-kichikligini ularning bajaradigan funktsiyasi belgilab beradi. Bu aholi geografiyasining eng muhim qonuniyatlaridan biri hisoblanadi.
Qishloqlarning katta-kichikligi ularning funktsiyasi bilan bog’liq bo’lish bilan birga, bunday aholi qo’g’onlarida aholiga aholiga xizmat ko’rsatish va servis sohasini rivojlantirish sharoiti turlicha bo’ladi. Qishloq aholi punktlari zich joylashgan hududlarda o’ziga xos “qishloq aglomeratsiyasi” shakllanib, ular doirasida mayatniksimon migratsiya kuzatiladi.
Qishloq aholi punktlarini geografik jihatdan o’rganilganda eng avvalo ularni klassifikatsiyalashtiriladi. Bu jihatdan qishloqlar uch asosiy sinfga bo’linadi.

1. 
   Kichik qishloqlar (aholi soni 1000 kishigacha)
   
2. 
   O’rtacha qishloqlar (1000-3000)
   
3. 
   Katta qishloqlar (3000 kishi va undan ortiq)
   

SHuningdek, qishloq aholi punktlarini O’zbekiston Respublikasining shaharsozlik kodeksini 9-moddasida belgilangan qoidalarga asosan ham toifalarga ajratiladi.