1-mavzu. “Sivilizatsiya” tushunchasi. Uning ta’rifi va o’ziga xos sifatlari Asosiy savollar

Sharqiy slavyanlarda davlat paydo bo’lishi haqidagi nazariyalar

Nazariya nomi	Normann	Tsentrik	Slavyan
Vakillari	N.M.Karamzin, S.M.Solovev, L.N.Gumilev, B.L.Vasilev	A.L.Yurganov, L.A.Katsva	B.A.Ro’bakov, V.N.Chivilixin
Mazmuni	Qadimgi Rus davlati varyaglar tomonidan slavyanlarning ixtiyoriy roziligi bilan tuzilgan. Varyaglar slavyanlarga nisbatan uyushgan va ma’rifatli, ular o’sha davrda mavjud nisbatan rivojlangan davlatlar tomonidan tan olingan.	Qadimgi Rus davlati slavyan jamiyatining uzoq davom etgan mustaqil taraqqiyoti natijasida tashkil topgan. Ammo chet ellik knyazlar haqiqatdan ham “uchinchi”, kelishtiruvchi kuch sifatida Rusga taklif etilgan.	Rusga varyaglarning kirib kelganligi, bu yerda davlat tuzganliklari va dastlabki rus knyazlarining varyaglardan bo’lganligi inkor qilinadi.

Novgorodliklar tomonidan knyazlik taxtiga afsonaviy Ryurikning taklif etilishi Rus sivilizatsiyasi taraqqiyotida muhim siyosiy omil bo’ldi (“normann nazariyasi”). Ammo ayrim olimlarningfikricha, varyaglar Rusga kelgunga qadar bu yerda davlatning yuzaga kelishiga asos bo’lgan siyosiy-huquqiy va ijtimoiy munosabatlar mavjud bo’lgan. Rus tarixchisi V.O.Klyuchevskiy (1841-1911 yy) arab va Vizantiya manbalariga tayangan holda VI asrdayoq sharqiy slavyanlarda knyaz Dulebov yetakchiligigidagi katta harbiy ittifoq bo’lganligini ta’kidlaydi. Uning fikriga ko’ra Vizantiya bilan doimiy kurash bu ittifoqning shakllanishiga sabab bo’lgan va sharqiy slavyan qabilalarini birlashtirgan.

Rusning Vizantiya bilan, u orqali yunon-rim madaniyati bilan shuningdek varyaglar bilan o’zaro aloqalar ushbu sivilizatsiyaning shakllanishida tashqi omil vazifasini bajargan. Xalqlarning buyuk ko’chishi natijasida V-VI asrlarda slavyanlarda urug’chilikka emas, hududiy-siyosiy xarakterga ega jamoa shakllangan. VIII-IX asrlarda 12 ta qabila-knyazliklar ittifoqi vujudga kelgan.

Uzoq vaqtgacha Russda yerga xususiy mulkchilikning bo’lmaganligi ushbu sivilizatsiyaning yana bir o’ziga xos xussiyatini shakllantirgan. Yana bir o’ziga xoslik sifatida Kiev Rusining yaxlit markazlashgan davlat bo’lmaganligini ko’rsatib o’tish mumkin. Mo’g’ul-tatar bosqini ham Rus sivilizatsiyasiga katta ta’sir ko’rsatdi.

Rus sivilizatsiyasining o’ziga xos qirralarining shakllanishida bir tomondan, Vizantiya xristian ma’naviy va moddiy madaniyati, ikkinchi tomondan Rusda uzoq vaqt hukm surgan ma’jusiylik dinlari o’z ta’sirini ko’rsatgan. Xristianlik qabul qilingandan so’ng ham ma’jusiylik an’analari saqlanib qolgan.

Rus xalqi uch subetnik komponentlar aralashmasidan shakllangan: dehqon-slavyanlar va baltlar, ovchi fin-ugor, shuningdek germanlar, ko’chmanchi turk va qisman shimoliy Kavkaz xalqlari. Bu turli etnoslar diniy jihatdan ham rang-barang bo’lgan. Kiev knyazlari ijtimoiy tuzilmalarning xilma-xilligi sharoitida son va madaniy jihatdan ustun bo’lgan birorbir etnosga tayana olmagan. Ryurikovlarda kuchli harbiy-brokratik tizimga ham ega bo’lmagan. Shu sababli birlashtiruvchi vosita rolini xristianlik o’ynagan.