1-Mavzu: Savod o‘rgatish davri o‘qish va yozuv darslarini tashkil etish metodikasi

Turkistonda dastlabki alifbolar 
Ijtimoiy taraqqiyotning o‘sishi, zamon talablari bilan bog‘liq tarzda XIX asr 
oxiri XX asr boshlarida taraqqiyparvar milliy ziyoli-lar tomonidan klassik usuldagi 
an’anaviy maktablar yevropacha usulda birmuncha isloh etila boshlandi. Turkistonda 
savod o‘rgatish metodlarini takomillashtirishga o‘z hissasini qo‘shgan va 
birinchi 
o‘zbek tilidagi «Alifbe» kitobini yaratgan Saidrasul Saidazizovdir. 

---

Turkistonda rus-tuzem maktabining «musulmoncha sinf» o‘qituvchisi bo‘lib 
ishlagan Saidrasul Saidazizov (1866-1933) 1902- yil fevral oyida o‘zbekcha alifbe 
kitobini yozib tugallaydi. Bu alifbe kitobini u «Ustodi avval» deb nomlagan. Ustodi 
avval» ning muallifi alifbe tuzishda o‘z oldiga ikki xil maqsad qo‘ygan, ya’ni: 
a) o‘zbekcha xat - savod o‘rgatish; 
b) bolalarni arabcha xat-savoddan xabardor qilib, Qur’on suralaridan kichik-
kichiklarini o‘qish, yod aytishga o‘rgatish. 
Mazkur maqsadga ko‘ra «Ustodi avval» kitobi ikki qismga bo‘linadi: 
1.
O‘zbekcha xat-savod o‘rgatish (2-51- betlar). 
2.
Arabcha, ya’ni «Qur’on xati» ni suralarini o‘qishga o‘rgatish (52-71 - betlar). 
«Ustodi avval»ning o‘zbekcha xat - savod o‘rgatish qismi uch bosqichga 
bo‘linadi. 
1.
Xat-savod o‘rgatishga tayyorgarlik ko‘rish davri. bunda ruchka ushlash, 
maktabxonalarda qalam bilan, rus-tuzem maktablari ruchka va musulmoncha 
sinflarda (fulok qalam) bilan yozilgan. Daftar tutishga o‘rgatish hamda «xurufi hijo» 
dan bir nechtasini mashq qilish nazarda tutilgan. 
2.
Alifbe davri «Ustodi avval» ning 2-19 - betlari. Bunda 32 harf hamda bu 
harflarning yozuvda so‘zning qaerida kelib, qanday surat - 106 surat kashf qilishi, 
ularning yozuvda ifodalanishi shakli berilgan. 
3.
Qiroat davri 22-51 - betlar. Bunda avval, «zer-zabar» yuzasidan malaka hosil 
qilish nazarda tutilgan, so‘ngra o‘qish uchun so‘z birikmalari hamda matnlar berilgan. 
«Ustodi avval» ning arabcha, ya’ni Qur’on xati va suralarini o‘qishga o‘rgatish 
qismi (52-71- betlar) o‘ziga xos ilmiy asoslangan qoidalar asosida tuzilgan. Bunda 
ta’limning ongli bo‘lishiga muallif alohida e’tibor bergan.
O‘rta Osiyoda Saidrasul Saidazizovdan keyin ko‘plab fan jonkuyarlari milliy 
alifbelar yaratish va uni takomillashtirishga harakat qildilar. 
«Ustodi avval» kitobidan keyin 1901 - yillarda