1-mavzu: Qadimgi musiqa madaniyatlari Reja

---

1-mavzu: Qadimgi musiqa madaniyatlari 
Reja: 
1. Madaniyat rivojida antik madaniyatning ahamiyati.
2. O‘rta asrlar universializm davrining musiqiy dunyoqarashi.
3. Yevropa musiqasining shakllanishida grigorian xorlarining roli.
4. O‘rta asrlarda musiqiy nazariy.
5. Vizantiya musiqa madaniyati. 
Tayanch so‘zlar: qadimgi musiqa, antik davr, Pifiya va Kapitoliy o'yinlari, Yunoniston, 
tragediya, qadimgi afsonalar, Rim musiqa madaniyati, pantomima teatri. 
Eramizdan avval aynan V asrda Afinaning poytaxti Elladada ommaviy bayramlarning 
ajralmas qimiga aylangan spektakallar ochiq teatr maydonlarda , o‘n ming tomoshabinlarga 
mo‘ljallangan va diametri 20 metrni tashkil qilgan doirasimon sahnalarda tamoshabinlarga
havola etilgan.Ular 
orxestra
deb atalgan.Shu so‘zdan keyinchalik zamonaviy 
“orkestr”
atamasi ham yuzaga keldi.Qadimgi teatrning bosh kaxramoni o‘rnida 
korifey
turib u xorga 
dirijyorlik qilib uni boshqarib turgan. Sahnalashtirilgan spektakl mobaynida raqs tushish, 
kuylash, pantomimalar ijro etish, kerak bo‘lsada tomoshabinlarga aylanish bu ishni mahoratli
bajargan bir gurux aktyorlarga yuklangan. Aynan ular teatrda 
xor 
deb atalgan.Korifeyning 
imo ishoralariga, shuningdek, spektaklga jo‘r bo‘lgan sozandalar bo‘ysinib kelganlar. Kerakli
usul va temp tezligini korifeylar oyoq poshnasi bilan o‘rib belgilagan bo‘lsada, biroq , 
dirijyorlik mahoratning asosiy qo‘roli bo‘lmish - ko‘llarga qaratildi. Aynan o‘sha vaqtda bir 
muncha murakkab biroq keynchalik eng ko‘lay va uzoq musiqiy sahnaviy xayotga ega
bo‘lgan i- 
xironomiya
-dirijyorlik san'ati shakllandi. O‘n asr o‘tgach Yunonistonda yuzaga 
kelgan insoniyat madaniyatining ko‘plab madaniy yodgorliklari, musiqiy cholg‘ular unutilib 
tarix safilarida qolib ketsada xironomiya esa so‘nggi bosqichda - o‘rta asr davrida
dirijyorlikni bosh asosiga aylandi. Yunon madaniyatini gullagan pallasida ham ko‘plab
nota yozuvlari xironomik deb atalgan. Shuningdek, xironomiya sinagog aytimlarida ham keng 
o‘rin olgan. Xironomiya izlarini qadimgi cherkov aytimlarida ham uchratish mumkin. 
XVIII asrda ijod qilgan daho kompozitorlar Iogan Sebastyan Bax, Georg Fridrix 
Gendel, Domeniko Skarlatti davrida dirijyorlik san'ati qay ko‘rinishda bo‘lgan ligi xaqida
san'atkorlar zaondoshlari qoldirgan yozuvlar e'tiborni tortadi.Mazkur davrda dirijyorlar 
turlicha dirijyorlik qilganlar- notani tayoqchaga o‘xshatib o‘ragan xolda, ba'zilari bir vaqtning 
o‘zida skripka yoki klavesinda chalib o‘z mahoratlarini namoyish qilganlar. I S Bax Aavliyo 
Foma cherkovida hizmat qilgan kezlarida jami 40 yaqin sozandalarni boshqarib, bir 

---

sozandalarga boshini silkilatishi, ikkinchilarning qo‘l barmoqlari xarakati ,ularni musiqiy
tovushni ushlab turishi ko‘rsatsadp, boshqalarni oyoq zarbasi bilan xarakatlanishga o‘ta 
yengillik bilan chorlaganini bir tassavur qiling. Klavissinchi o‘z zimmasiga dirijyorlik olishni 
va boshqarishni olgan bo‘lsa ham ,uning yuqori mahoratiga qaramay dirijyorliq qilish o‘ta 
noqulay bo‘lgan.
Shunday qilib, butun o‘rta asr davomida nevma yozuvi 
chambarchas xironomiya san'ati bilan uzviy rivoj 
topadi.Ularning vazifasi nafaqatma'lum toning aniq 
balandligini aniqlash balki , ijroning turfa ranglar 
qirrasini ko‘rsatish bo‘lgan. Nevmalarning aksariyati 
kuy xarakatining rivojlanish yo‘lini aks etishi bilan 
ijrochilarga birga ma'lum ritmik suratlar va dinamik 
effektlarni tasniflashga yordam bergan. Xironomiyadan 
nevma yozuviga bosilgan tarixiy yo‘l, ma'lum 
deklamatsion nutqning aksetlarni ifodalagan beligalarni 
ishlab chiqilishidan boshlandi. Mazkur belgi- aksentlar
nevma yozuvlarini ishlab chiqilishi uchun asosiy ashyo
sifatida hizmat qildi.

---

Shunga ko‘ra qadimgi ma'ruzali lotin cherkov yozuvi nutq belgilari, pauzalar deb atalishga 
yaqin bo‘lgan belgilardan iborat bo‘lib ular yordamida katta davriyalar ma'lum qism va 
parchalarga ajratilgan.