1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

2. Psixikaning muhit va a`zolar tuzilishiga bog`liqligi 

    Muhit  sharoiti  jihatidan  nihoyat  darajada  har  xil  ekan,  bu  hol  organizmlarning  differentsiallanishiga 

olib  kelgan.  Barcha  tirik  organizmlar  mavjud  sharoitga  moslashadi.  O`z  -  o`zini  boshqarish  oddiy 

ta`sirlanuvchanlikdan  boshlanib,  o`zining  yuksak  taraqqiyotiga  erishadi.  Aks  ettirish  usuli  qanchalik 

yuksak bo`lsa, mazkur turdagi hayvon muhitning bevosita ta`siridan shunchalik ozod bo`ladi. Muhitdagi 

haroratning o`zgarishi bilan organizmdagi kimyoviy reaktsiyalar tezligi ham o`zgaradi: harorat ko`tarilsa, 

reaktsiya tezligi oshadi, harorat pasaysa reaktsiya tezligi kamayadi. Bordi-yu harorat juda oshib yoki juda 

tushib ketsa: bir hujayrali organizm halok bo`ladi. YUksak taraqqiy etgan hayvonlar esa sharoit o`zgarishi 

bilan  bir  joydan  2  -  joyga  ko`chishga  majbur  bo`ladi.  Masalan:  kemiruvchilar  erni  chuqur  kavlab 

ichkariga  kirib  ketadi.  Bunda  instinkt  ta`sir  qiladi.  YOzning  issiq  kunida  fil  o`ziga  suv  sepib  turadi. 

Hayvonlar  taraqqiyotining  har  qanday  darajasida  ham  muhitga  bo`lgan  bog`liqlikdan  batamom  quto`la 

olmaydi.  Muhit  tirik  organizmning  yashash  sharoiti,  tirik  organizmlar  hayotini  belgilovchi  omildir.  Aks 

ettirishning  adekvatli  (mos)  bo`lishi  avvalo  psixikaning  moddiy  asosi  sezgi  a`zolari  va  asab  tizimining 

tuzilishiga bog`liqdir. Retseptor ma`lum bir turdagi qo`zg`atuvchilar ta`siriga qanchalik to`g`ri reaktsiya 

qilsa, organizmning reaktsiyasi ham shunchalik adekvat, ya`ni mos bo`ladi. 

Retseptorlarning  taraqqiyoti  ma`lum  darajada  biron  tipdagi  asab  tizimi  taraqqiyoti  bilan  bog`liq.  Sezgi 

a`zolari  va  asab  tizimi  taraqqiyoti  darajasi  muqarrar  ravishda  psixik  aks  ettirish  darajasini  belgilaydi. 

To`rsimon  asab  tizimiga  ega  bo`lgan  hayvonlar  asosan  tashqi  ta`sirotlarga  tug`ma  ravishda  javob 

qaytaradilar. Vaqtli aloqalar ularda qiyinchilik bilan yuzaga keladi va yomon saqlanadi. 

Taraqqiyotning navbatdagi pog`onasida asab tizimida bir qator sifat o`zgarishlar yuzaga keladi. Tuguncha 

shaklidagi  nerv hujayralari asab tizimining ko`proq miqdordagi  qo`zg`atuvchilarni qabul  qilish  va qayta 

ishlash imkoniyatini beradi. CHunki bunday asab tizimi uchun muhit qandaydir o`zgarmaydigan doimiy 

narsa  emas.  Har  qanday  materiya  kabi  muhit  ham  evolyutsion  taraqqiyotdadir.  evolyutsion 

taraqqiyotdagi, ana shu muhitga unda yashovchi hayvonlar moslashadi.