1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

3. Temperament xususiyatlari 

      Agar  turli  odamlar  temperamentlari  taqqoslab  ko`rilsa,  unda  temperamentlarning  xususiyatlari 

jihatidan o`xshash juda ko`p guruhi borligi aniqlangan. Ana shu asosda eramizning 1-asrlarida bir necha 

turli  temperament  tiplari  haqida  taxmin  qilingan.  Bunda  temperament  tipi  deganda,  odamlarning 

qandaydir juda ko`p guruhlarini ifodalovchi psixik xususiyatlarini yig`indisi tushunilgan. Temperamentni 

1  -  marta  eramizdan  oldingi  5  asrda  yashagan  vrach  Gippokrat  4  ta  tipga  ajratadi,  hozir  bu  tiplar 

Gippokrat  tiplari  deb  ataladi.  Tiplar  quyidagicha  nomlangan:  ”Sangvinik”(qon),“Xolerik”(safro), 

“Flegmatik”(balg`am),  “Melanxolik”  (qora  o`t).  Hozirgi  paytda  tushunchalar  yangicha  mazmun  kasb 

etmoqda. Temperament tiplarining psixologik tavsifi quyidagi asosiy xususiyatlar bilan aniqlanadi: 

1.  Senzitivlik,  ya`ni  psixik  reaktsiyani  yuzaga  keltirmoq  uchun  zarur  bo`lgan  nihoyatda  kuchsiz  tashqi 

taassurot kuchiga qarab xulosa chiqarish. 

2.  Reaktivlik  -  bir  xil  kuch  bilan  ta`sir  qiluvchi  tashqi  va  ichki  taassurotlarga  odam  qanday  kuch  bilan 

emotsional reaktsiya qilishiga qarab xulosa chiqarish - hissiylik va ta`sirlanuvchanlik. 

3.  Faollik  -  odam  qanday  faollik  darajasi  bilan  tashqi  olamga  ta`sir  etishi  va  maqsadlarini  amalga 

oshirilishida tashqi hamda ichki qarshiliklarni faollik bilan engishidir. 

4.  Reaktivlik  va  faollikning  o`zaro  munosabati  -  bu  hakda  biz  odamning faoliyati  ko`p  jihatdan  nimaga 

bog`liqligiga  qarab,  ya`ni  tasodifiy  tarzdagi  tashqi  yoki  ichki  sharoitlariga  (kayfiyat  va  boshqa)    yoki 

maqsadlarga intilish va niyatlarga bog`liqligiga qarab xulosa chiqarish. 

5. Reaktsiya tempi - bu hakda har turli psixik reaktsiyalar va jarayonlarning o`tish tezligiga, ya`ni harakat 

tezligiga, nutq tempiga, farosatlilikka, aql tezligiga qarab xulosa chiqaramiz. 

6. Harakatlarning silliqligi va unga qarama -qarshi sifat bo`lgan rigidlik (qotib qolganlik). O`zgaruvchan 

tashqi sharoitlarga qanday engillik bilan yoki sust va qoloqlik bilan moslasha olish. 

7. ekstrovertirovanlik va introvertirovanlik .