1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

1. Sezgilar haqida umumiy tushuncha 

       Psixologiya psixikani o`rganadi.  Psixologiyaga esa psixik jarayonlar, individual xususiyatlar,  psixik 

faoliyat  kiradi.  Psixik  jarayon  biror  psixik  hodisaning  ma`lum  vaqt  ichida  vujudga  kelishi,  o`zgarishi, 

taraqqiy etishi va tugallanishidan iborat. 

Psixik (ruxiy) hodisalar uchga bo`linadi: 

1. Bilish jarayonlari. 

2. Emotsional soha. 

3. Irodaviy soha. 

    Bilish jarayonlari intellektual aqliy jarayon deyiladi. Bilish jarayonlari ikkiga bo`linadi: hissiy bilish va 

mantiqiy  bilish  -  hissiy  bilishga  sezgilar,  idrok,  xotira,  mantiqiy  bilishga  xayol,  tafakkur  kiradi. 

emotsional  sohaga:  idrok  qilayotgan,  fikr  yuritayotgan  narsa  va  qilinayotgan  ishga  nisbatan  ko`ngildan 

kechadigan  har  xil  yoqimli  va  yoqimsiz,  xush  yoki  noxush  tuyg`ular  kiradi.  Odam  atrofidagi  narsa  va 

hodisalarni o`rganadi. Dunyoni bilish hissiy bilishdan boshlanadi. Hissiy bilish mantiqiy bilishga o`tadi. 

Biz  ranglarni,  ta`mni,  hidlarni,  tovushlarni,  og`ir  —  engillikni,  issiq  -  sovuqni  sezamiz.  Sezgilar  hosil 

bo`lishi uchun quyidagi jarayonlar bo`lishi kerak: 

---

1. Sezgi a`zolariga ta`sir etadigan narsa yoki hodisaning bo`lishi. 

2. Sezuvchi apparat; buni analizator apparati degan edi I.P.Pavlov. 

Biz  gulning  hidini,  quyoshning  issiqligini,  qovunning  mazasini,  toshning  og`irligini  sezamiz.  Sezgilar 

idrok  tarkibiga  kiradi.  Idrok  bilan  sezgi  bir  -  biriga  bog`liq  holda  bo`ladi.  Lekin  idrok  qilmasdan  avval 

sezamiz. Bizning sezgi a`zolarimizga narsa va hodisalar bevosita ta`sir etib turadi, shularni biz sezamiz. 

      Sezgi  boshqa  jarayonlarga  nisbatan  oddiy  jarayon  bo`lib,  bu  jarayonning  mohiyati  moddiy 

qo`zg`atuvchilarning  tegishli  retseptorlariga  ta`sir  etish  yo`li  bilan  moddiy  dunyodagi  narsa  va 

hodisalarning  ayrim  xossalari  va  organizm  ichki  holatini  aks  ettirishdan  iborat.  Sezgilar  materiyaning 

sezgi  a`zolarimizga  ta`siri  natijasidir.  Sezgi  a`zolari  axborotlarni  qabul  qilib,  tanlab,  to`plab  har  bir 

sekundda  bepoyon  informatsiyalar  oqimini  qabul  qilib  va  qayta  ishlab  miyaga  etkazib  beradi.  Natijada 

tevarak  -  atrofdagi  taqi  olamning  va  organizm  o`z  ichki  holatining  adekvat  “mos”  aks  ettirishi  hosil 

bo`ladi.  Sezgi  a`zolari  taqi  olamning  inson  ongiga  olib  kiradigan  birdan  bir  yo`llaridan  iboratdir.  Agar 

odam  sezgi  a`zolaridan  mahrum  bo`lib  qolsa,  u  paytda  u  atrofda  nima  bo`layotganini  bila  olmas, 

ovqatlanish  uchun  o`ziga  ozuqa  topa  olmas  edi.  Mashhur  rus  vrachi  S.P.Botkin  yolgiz  bitta  ko`zi  va 

qo`lining uncha katta bo`lmagan qismida tuyish sezgisidan tashqari hamma sezgilardan mahrum bo`lgan 

kasal haqidagi noyob bir hodisani tasvirlab bergan, bemor ko`zlarini yumgan paytda uning qo`liga hech 

kim  tegmasa,  u  uxlab  qolgan.  Sezgilar  haqidagi  ta`limotga  ko`ra,  narsalar  va  ularning  xususiyatlari 

birlamchi  bo`lib,  sezgilar  esa  materiyaning  sezgi  a`zolariga  ta`siri  natijasidir.  Sezgilar  olam  qanday 

mavjud  bo`lsa,  o`shandayligicha  aks  ettiradi.  Sezgilar  haqiqiyligining  mezoni  amaliyot,  sub`ektning 

faoliyatidir. Sezgilar bilishning asosiy manbaidir.