1 mavzu: Psixologiyaning predmeti



Download 0,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet101/154
Sana03.01.2022
Hajmi0,82 Mb.
#314947
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   154
Bog'liq
Namangan davlat universiteti maktabgacha ta’lim kafedrasi

1. Xayol jarayonlari 

      Biz ilgari idrok qilmagan narsalarni tasavvur qilamiz, ilgari ko`rmagan narsalar obrazlarini yaratamiz, 

yaratiladigan  narsalar  g`oyalarini  yuzaga  keltiramiz,  bular  xayoldir.  Masalan:  bizning  ko`rmagan 

joylarimiz  haqida  tasavvurimiz  bor.  Xayol  -  obraz,  tasavvur  yoki  g`oya  shaklida  yangi  narsaning 

yaratilishi, ong faoliyati, ya`ni ilgari idrok qilinmagan narsalarning obrazlarini mavjud tasavvurlar asosida 

miyada  yaratishda  ifodalanadigan  faoliyatdir.  Fantaziya  -  xayol  turlaridan  biri  bo`lib,  u  eng  qimmatli 

iste`doddir.  Xayol  faqat  insonga  xosdir.  Xayol  mehnat  natijasida  paydo  bo`ladi.  Masalan:  biror  bir 

muammoni echishda avval nimadan boshlash, nima qilish, echish, yaratish yo`llari haqida xayol qilinadi. 




Xayolda biz yo`q narsani yaratamiz, lekin tashqi reallikka asoslanamiz. Masalan: yozuvchilar, rassomlar, 

kompozitorlar  asarlarini  hayotdan  oladilar.  Inson  miyasida  vujudga  kelgan  muvaqqat  bog`lanishlarni 

yangi tartibda va qayta paydo bo`lishi xayolning nerv - fiziologik asosi bo`lib hisoblanadi. Kishilar taqi 

olamni idrok qilib qolmasdan, balki uni o`zgartiradilar. Xayol qobiliyatimiz bilan bog`liq holda namoyon 

bo`ladi. Shuningdek, tasavvur xotirasi bilan ham bog`liq, u xayol turi sifatida qatnashadi. Obrazli xotira 

ijodiy  xayol  qilishda  katta  yordam  beradi.  Xayol  voqelikni  aks  ettirish  shakli  sifatida  quyidagicha 

ifodalanadi:  kelajakni  oldindan  ko`ra  oladi,  ilgarigi  ta`sirotlarni  “jonlantiradi”.  Xayol  mehnat  faoliyati 

orqali  rivojlanadi.  Xayolning  fiziologik  asosini  miyaning  murakkab  analitik  -  sintetik  faoliyati  tashqil 

etadi.  Xayol  bilish  jarayonini  kengaytiradi  va  chuqurlashtiradi.  Inson  bir  narsani  o`zgartirishdan  oldin 

miyasida o`ylaydi. Xayol ijodiy jarayonning muhim qismi bo`lib, u taqi olamni idrokdan farq qilib, to`liq, 

chuqur  aks  ettiradi.  Xayolning  faoliyati  shaxs  yo`nalishiga,  quyidagi  bir  qator  axlokiy  -  psixologik 

sifatlarga bog`liq: vatanparvarlik, mas`uliyatni his qilish, insonparvarlik, qat`iyatlilik kabilar. 

       Kishining butun ruxiy hayoti shaxsning bilish faoliyati va emotsional irodaviy holatlari bilan o`zviy 

bog`liq. Xayol idrok, xotira, tafakkur kabi mantiqiy bilish jarayonidir. Xayolning maxsusligi shundaki, u 

orqali avvalgi tajribalar qayta ishlanadi. Xayol tafakkur bilan shunday bog`liqki, xayol ham tafakkur ham 

muammoli  vaziyatlarda  kelib  chiqadi,  shaxs  ehtiyojlariga  asoslanadi.  Tafakkurda  fikrlar  tushunchalar 

asosida  ifodalanadi.  Xayol  faol  va  passiv,  ijodiy  bo`lishi  mumkin.  Orzu  ijodiy  xayol  turi  bo`lib,  u 

kelajakni his qilish bilan bog`liq. Xayol jarayonidagi sintez quyidagi shakllarda namoyon bo`ladi: 

-  agglyutinatsiya  -  “elimlash”  degan  ma`noni  bildirib,  unda  turli  qismlarni  bitta  qilib  yangi  obraz 

yaratiladi. Masalan: yalmog`iz kampir, suv parisi, kentavr, sfinks obrazlari kabilar; 

-  giperbolizatsiya  -  obrazlarni  kattalashtirish  yoki  kichiklashtirish,  shuningdek,  alohida  qismlarni 

o`zgartirishdir. Masalan, Gulliver, liliput, Alpomish, Rustam paxlavon, no`xot polvon obrazlari kabilar. 

- sxemalashtirish - o`xshatish orqali ayrim tasavvurlarni, ular orasidagi farqlarni silliqlash; 

- tipiklashtirish - bir xil obrazlarni qaytarilishi bo`lib, har bir darv uchun tipik bo`lgan obrazlarni yaratish. 

Masalan, A.  Qaxxor hikoyalari (“O`g`ri”, “Bemor”), A.Qodiriy (“O`tkan kunlar”) romani,  T.Malikning 

(“SHaytanat”) asarlari kabilar; 

-  aktsentirovka  -  ayrim  belgilarni  ta`kidlash  orqali  obrazlar  yaratish.  Masalan,  o`rtoqlik  hazillari. 

Aktsentirovka adabiyotda ko`p qo`llaniladi. 

Yuqoridagi  xayol  jarayonlari  orqali  yaratiladigan  obrazlar  analiz  va  sintez  jarayonida  ro`y  beradi. 

CHunki, har bir narsani yoki hodisani avval analiz (tahlil) qilib ko`riladi, keyin ularni sintez (birlashtirish) 

qilish orqali yangi obraz hosil qilinadi. 

Xayol jarayonida xayol tasavvurlarining xotira tasavvuridan farqi muhim ahamiyatga ega: 

1. Xayol tasavvurlari ongda tez paydo bo`ladi va barqaror bo`ladi. 

2.  Xotira  tasavvurlari  doim  tanish  narsadek  his  qilinadi,  xayol  tasavvurlari  esa  yangilikni  his  qilish 

tuyg`ularini beradi. 

3.  Xayol  tasavvurlari  insonning  qiziqish  va  ideallari  bo`lganligi  sababli  yangilikni  his  qilish  tuyg`ulari 

oqibatida vujudga keladi. 


Download 0,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   154




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish